„By skreślić historię naszych zbiorów”. Polskie kolekcje artystyczne

Kolekcja artystyczna jest dla mnie tworem celowym, będącym wyrazem kreatywności człowieka. Niekoniecznie jednak musi być efektem uświadomionych dążeń estetycznych, naukowych czy też światopoglądowych, niekoniecznie też musi być oparta na osobistej pasji, wrażliwości lub gruntownej wiedzy i znawstwa sztuki. Kolekcjonerstwo bowiem pozostaje istotnym elementem charakterystyki kultury w danej epoce, nawet wówczas, kiedy motywacji dostarczają mu tak niskie postawy jak snobizm lub przelotna moda oraz kiedy kolekcje budowane są na podstawie uproszczonych, obiegowych sądów i ocen. Także i wtedy — jako fakt antropologiczny — jest ono odzwierciedleniem aksjologicznych hierarchii, a może nawet szczególnie wtedy, bo nie dominuje tu indywidualna wiedza ani wrażliwość. Ale nie może być to tylko zbiór dekorujący „bogate apartamenta”, tworzący jedynie bogaty w obrazy, dzieła sztuki i cenne przedmioty użytkowe wystrój rezydencji arystokratycznej czy burżuazyjnej, jaki cechował ją i wyróżniał zawsze — czy to na wsi, czy to w mieście — i jaki powstawał automatycznie, w zasadzie sam z siebie, z fortuny i kultury danego rodu (lub postaci), z pokolenia na pokolenie (lub jednorazowo).

WSTĘP. Polskie kolekcje artystyczne (biurko Telimeny) / 7

CZĘŚĆ PIERWSZA. „…smak do pięknych rzeczy już od jakiegoś czasu tu króluje” – sztuka powszechna / 23
1. Sztuka europejska w staropolskich kolekcjach / 25
2. Wczesne kolekcje malarstwa / 38
3. Kolekcjonerstwo i muzea Czartoryskich / 69
4. Wielcy amatorzy sztuki / 81
5. W końcu XVIII i pierwszej połowie XIX wieku / 118
6. Po połowie XIX wieku / 155
7. Kolekcjonowanie sztuki stosowanej / 192

CZĘŚĆ DRUGA. „…utwory artystów z nami żyjących, których talent staje się własnością publiczną” – sztuka polska / 205
1. Kolekcjonowanie sztuki polskiej i jego konteksty / 207
2. Starożytnictwo narodowe  / 218
3. Wczesne kolekcjonerstwo polskiego malarstwa  / 252
4. Opowieści o sztuce polskiej / 298
5. „Złoty wiek” kolekcjonerstwa sztuki polskiej na przełomie wieków / 327
6. Zbiory i kolekcje lat międzywojennych / 385

CZĘŚĆ TRZECIA. Kolekcjonować sztukę nowoczesną / 409

CZĘŚĆ CZWARTA. Dwa Orienty / 429
1. „Rzeczy tureckie” / 432
2. Daleki Wschód w polskich kolekcjach / 443

ZAKOŃCZENIE. Upadek i odrodzenie kolekcjonerstwa w Polsce / 461

WYKAZ SKRÓTOW / 475
BIBLIOGRAFIA / 477
ILUSTRACJE / 513
SPIS ILUSTRACJI / 557
INDEKS OSÓB / 563
SUMMARY / 601

Tomasz F. de Rosset