Między oralnością a literackością. Proza wiejska Adolfa Dygasińskiego

Wysoka wartość, a dodam, że nawet niezwykłość tej książki polega na nowatorstwie i trafności wybranego i zastosowanego przez autorkę instrumentarium badawczego pozwalającego w sposób ściśle umotywowany dokonać znakomitej, odkrywczej interpretacji, czy raczej – reinterpretacji – twórczości Dygasińskiego i tym samym zweryfikować dotychczasowe sądy historyków literatury o prozie autora Zająca. […] Książka jest starannie zredagowana, istotną jej zaletą jest przejrzystość kompozycyjna, dyscyplina wywodu, rzeczowość a zarazem elegancja językowa. […] Gorąco polecam […] tę bardzo wartościową książkę ze względu na jej nowatorstwo metodologiczne mogące zainspirować innych badaczy, oraz ze względu na subtelne, głębokie, dotychczas niespotykane interpretacje wiejskich utworów Dygasińskiego z uwzględnieniem właściwego im kontekstu kulturowo-socjologicznego. Książka zainteresuje z pewnością literaturoznawców, ale również może znaleźć odbiorców wśród folklorystów, kulturoznawców i socjologów, a także i nieprofesjonalnych czytelników literatury szukających głębszego z nią obcowania.

Z recenzji prof. dr hab. Zofii Mocarskiej-Tyc

Nie ulega wątpliwości, że problematyka podjęta przez Mirosławę Radowską-Lisak jest w tej chwili jednym z najciekawszych zagadnień obecnych we współczesnej  humanistyce. […] Największą zaletą tej niezmiernie rzetelnie i interesująco napisanej książki, której wróżę długie lata na nie tylko polonistycznym rynku, jest udowodnienie czegoś, czego prawdopodobnie autorka sobie nie zaplanowała. Nie tylko bowiem udowadnia ona istnienie w utworach Dygasińskiego trwałych struktur oralnych, co było przecież jej założeniem, ale – nie poruszając zagadnienia oryginalności tej prozy, jej odmienności na tle epoki – po prostu ją wykazuje. W śmiałej, sięgającej bez kompleksów do metodologii światowej humanistyki interpretacji Mirosławy Radowskiej-Lisak, Dygasiński pokazany został jako pisarz prawdziwie polski, którego twórczość wyrasta z najstarszych przedpiśmiennych tradycji naszej kultury. [..] Wielką zaletą książki Radowskiej-Lisak jest jej interdyscyplinarny charakter, swobodne łączenie kompetencji filologa z antropologią i socjologią, poza nowymi, oryginalnymi interpretacjami utworów Dygasińskiego wiele wnosi do naszej wiedzy na temat kultury ludowej, wiejskości czy choćby korzeni polskiej inteligencji.

Z recenzji dr hab. Jolanty Sztachelskiej, prof. UwB

Wstęp / 9

Część I. Metodologia
Cel i zakres badań / 15
Kategoria oralności / 19
Koncepcja pogranicza / 23
Pozytywistyczna świadomość pisma / 27
Oralność w nauce o literaturze – stan badań / 36
Perspektywy badawcze / 45
Wybór literatury podmiotu / 48
Układ treści / 65

Część II. Interpretacje 
Wprowadzenie. „Wrośnięty w zagon”. Wiejskie i oralne konteksty twórczości Dygasińskiego / 71
Wiejskość jako zjawisko społeczno-kulturowe / 72
Sploty wiejskiej kultury / 78
Dygasiński – źródła oralności / 84
Literackie świadectwa oralności / 93

Rozdział 1. Proza baśniowa / 97
1.1. Baśniowość / 97
1.2. Beldonek, czyli baśń odczarowana / 107
1.3. „Wyczerpać cudowność do ostatnich granic”. Cudowne bajki na skali baśniowości / 131

Rozdział 2. Twórczość gawędowa / 147
2.1. Gawędowość / 147
2.2. Opowiedzieć klęskę. Obraz rozkładu kultury szlacheckiej w powieści gawędowej Pan Jędrzej Piszczalski / 158
2.3. Głosy puszczy. Elementy gawędowe w opowiadaniach łowieckich (na przykładzie utworu W puszczy) / 184

Rozdział 3. Formy paraboliczne / 213
3.1. Paraboliczność / 213
3.2. Przypowieść o macierzyństwie. Margiela i Margielka / 223
3.3. „Apostoł” w służbie idei. Powieść-utopia W Swojczy / 248

Zakończenie / 279 
Bibliografia / 285
Between Orality and Literariness. Adolf Dygasiński’s Rural Prose (Summary) / 325
Indeks osobowy / 327

Mirosława Radowska-Lisak