Nieosiągalna całość. Szkice o powieści polskiej XIX wieku. Józef Ignacy Kraszewski - Ludwik Sztyrmer - Henryk Sienkiewicz

Józef Ignacy Kraszewski, Ludwik Sztyrmer, Henryk Sienkiewicz – to dla jednych zapewne układ całkiem przypadkowy i z lekka niewspółmierny (Sztyrmer wobec Sienkiewicza?). Dla innych, znających związki dwóch pierwszych pisarzy, zarówno towarzyskie (koteria petersburska), jak i literackie (przenikliwe recenzje Kraszewskiego o twórczości kryjącej się pod pseudonimem Eleonory Sztyrmer; złośliwe uwagi Sztyrmera-Gerwazego Bomby o „płodowitości”, która za sprawą Kraszewskiego „zrobiła sobie ogromną i prawdziwie tajemniczą wziętość” ), pamiętających nadto o tym, ile Sienkiewicz zawdzięcza autorowi Brühla na polu powieści historycznej, o wzajemnej życzliwości, ale i rywalizacji obu wybitnych powieściopisarzy historycznych, a także przypominających sobie sądy Kazimierza Czachowskiego o prekursorstwie „maniackich autoanaliz” bohaterów Sztyrmera wobec Bez dogmatu , wybór tych trzech autorów, obejmujących swą twórczością powieściową całość XIX wieku, nie jest już tak zaskakujący. Nie o tym jednak będzie mowa, nie o związkach przypadkowych, nawiązaniach świadomych i powinowactwach z wyboru, skądinąd interesujących i nie w pełni zbadanych w odniesieniu do wskazanej w tytule trójcy pisarzy. Chodzić będzie o pokazanie trzech różnych – oryginalnych, ale i wyznaczających pewne tendencje ogólne – sposobów kształtowania Całości, sytuowania uniwersum literackiego wobec tekstu-świata. Wszystkie one wpisują się w dziewiętnastowieczną „intensywność poszukiwań jakiejś całościowej hipotezy sensu” .

Wykaz skrótów
Wstęp

Część pierwsza
Poszukiwanie siebie– poszukiwanie formy. Powieści Kraszewskiego o artyście
„Tragikomedia życia poety” – Poeta i świat
„Skamieniał u progu” – Pamiętniki nieznajomego
Ku romantycznej paraboli powieściowej – Sfinks
Wileńska Lalka – Powieść bez tytułu
Między dokonanym a możliwym – Metamorfozy

Część druga
Powieści nieboszczyka Pantofla. Sztyrmerowskie dążenie do pełni
Groteska u Sztyrmera– Frenofagiusz i Frenolesty
Kataleptyk, czyli między „cudownością polską” a „fantastycznością niemiecką”

Część trzecia
„Absolutna synteza absolutnych antytez”. Dwie współczesne powieści Sienkiewicza
Między esencją a egzystencją – Bez dogmatu
„Na piedestale tragiczności” – Bez dogmatu
Pokusa idylli – Bez dogmatu i Rodzina Połanieckich

Dopowiedzenie i…Otwarcie
Nota bibliograficzna
Indeks osobowy

Ewa Owczarz