Monografia „W cieniu Dżesera. Badania polskich archeologów w Sakkarze” jest syntezą osiągnięć naukowych polsko-egipskiej misji archeologicznej prowadzonej od 1987 roku wykopaliska po zachodniej stronie piramidy, tzw. piramidy schodkowej, zbudowanej w początkach III dynastii (ok. 2650 rok p.n.e.) przez legendarnego architekta i imieniu Imhotep. Misją kieruje autor książki. Efektem dwudziestu dotychczasowych kampanii wykopaliskowych było odkrycie dwu cmentarzysk z epok odległych od siebie o dwa tysiąclecia: nekropolii wielmożów ze schyłkowej fazy tzw. Starego Państwa (ostatnie stulecia III tysiąclecia p.n.e.) i Okresu Ptolomjskiego (trzy ostatnie stulecia I tysiąclecia p.n.e.) Starsza z dwu nekropol, położona w warstwie dolnej, zawiera dziesiątki grobowców, których część podziemna została wykuta w stopniach skalnych wcześniejszego kamieniołomu, z którego czerpano materiał do budowy kompleksu grobowego Dżesera. Kaplice kultowe najstarszych spośród odkrytych tu mastab zawierają unikatową dekorację ścienną, tj. płaskorzeźby i malowidła wzbogacające naszą wiedzę o sztuce egipskiej tego okresu, a będące jednocześnie cennymi źródłami do poznania historii tych burzliwych czasów, kiedy znakomicie zorganizowane państwo faraonów chyli się po raz pierwszy ku upadkowi. Zachowane teksty hieroglificzne i przedstawienia figuralne, m.in. sceny polowań i bankietów, a także „portrety rodzinne” pozwalają wniknąć w atmosferę konfliktów politycznych i rodzinnych, w jakie obfitowało życie codzienne tamtego okresu. Górna warstwa badanego terenu zawiera natomiast setki pochówków w formie mumii spowitych najczęściej bogato dekorowaną powłoką zwaną kartonażem. Przesłanki topograficzne i ikonograficzne pozwalają wnioskować, że to cmentarzysko powstało w bezpośrednim sąsiedztwie pierwszego, prowizorycznego grobu Aleksandra Wielkiego, zanim jego mumie przeniesiono do Aleksandrii.
Autor prezentuje też techniki archeologiczne i różne sposoby dochodzenia do prawdy historycznej na podstawie fragmentarycznie zachowanych źródeł. Jeden z rozdziałów jest poświęcony pracom polskich konserwatorów, które stanowią integralną część programu badawczego. Opis prac wykopaliskowych obfituje w anegdoty z życia misji.
Według części naukowców miał się tam znajdować co najwyżej starożytny śmietnik. Tymczasem bogate wyniki trwających dwie dekady prac na zachód od Piramidy Schodkowej zaskoczyły nawet samych badaczy. Historię tych wykopalisk opowiada nowa książka prof. Karola Myśliwca "W cieniu Dżesera. Badania polskich archeologów w Sakkarze".
Większość publikacji naukowych na temat Sakkary ukazała się w językach obcych - zauważył prof. Karol Myśliwiec w rozmowie z PAP, tłumacząc swoją motywację do napisania tomu. Publikacja jest więc ukłonem w stronę polskiego czytelnika, pasjonata archeologii, ale i naukowca.
Książka podsumowuje dwadzieścia sezonów prac wykopaliskowych prowadzonych przez polskich naukowców po zachodniej stronie tzw. Piramidy Schodkowej, zbudowanej w początkach III dynastii (ok. 2650 rok p.n.e.) przez legendarnego architekta, Imhotepa. Badania przybliżyły mało zbadany w historii państwa faraonów okres końca epoki budowniczych piramid, Starego Państwa (XXII stulecie p.n.e.).
Wyniki wykopalisk "przedstawiły nam w ciekawym świetle społeczeństwo egipskie tego okresu: społeczeństwo skłócone coraz bardziej, które pod względem nastrojów społecznych ogromnie przypomina dzisiejszą Polskę" - powiedział w rozmowie z PAP autor książki, prof. Karol Myśliwiec.
Badania ukazały też w nowym świetle sposób wykorzystania terenu wokół najstarszej egipskiej piramidy pod koniec istnienia cywilizacji egipskiej. Pozwoliły stwierdzić, że po dwóch tysiącach lat przerwy obszar ten znów zaczęto użytkować jako nekropolę. Zdaniem prof. Myśliwca przyczynił się do tego fakt, że w pobliżu przez kilka miesięcy spoczywała mumia Aleksandra Wielkiego.
Pierwszy sezon prac Polaków w Sakkarze przypadł na rok 1987. Jednak ze względu na niestabilną sytuację polityczno-gospodarczą Polski w tym okresie, a w konsekwencji - brak funduszy, projekt wznowiono dopiero po dziewięciu latach, w 1996 r.
Autor tej bogato ilustrowanej książki prezentuje wyniki polskich prac terenowych, a jednocześnie opisuje historię nekropolii w Sakkarze, od czasów najdawniejszych do obecnych. Prof. Myśliwiec zaprezentował w niej przebieg wybranych wydarzeń historycznych z uwzględnieniem ich przyczyn i skutków, w kontekście szeroko pojętej historii Egiptu.
Jak sam mówi, książka przypomina kryminał.
Unikanym tematem, rzadko poruszanym w literaturze popularnonaukowej z dziedziny archeologii, jest kwestia szeroko pojętej konserwacji. Eksperci z tej dziedziny mieli w Sakkarze sporo pracy przy zabezpieczaniu odkrytych polichromii w skalnych grobowcach wielmożów sprzed ponad 4 tys. lat, jak i setek mumii. Kwestiom tym prof. Myśliwiec poświęcił cały rozdział zatytułowany "Primum non nocere, czyli medycyna zabytków".
W tematykę badań wykopaliskowych wprowadzi czytelnika rozdział dotyczący dziejów polskiej archeologii w Egipcie, począwszy od wykopalisk prof. Kazimierza Michałowskiego w Edfu przed II wojną światową. Jest też rozdział ukazujący całą historię Sakkary od pierwszych cmentarzysk w okresie wczesnodynastycznym do chwili obecnej. Dużą część książki zajmują opisy życia codziennego w czasie badań wykopaliskowych i przygód ekipy archeologów i robotników.
Prace nad książką trwały trzy lata. Publikacja ukazała się w sierpniu w serii Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP).
Przedruk: Nauka w Polsce.
