Co z tą starością? O starości i chorobie w europejskiej literaturze i filmie

Badając wschodzący rynek tekstów literackich i filmowych o starości (zwłaszcza obarczonej demencją), powstałych w Europie po 1970 roku, przekonujemy się, że ich liczba rośnie w miarę wydłużania się naszego życia i proporcjonalnie do lęku, zwłaszcza młodych ludzi, przed utratą kontroli, niezależności, pozycji w społeczeństwie. Społeczeństwa, w których długie życie stanowi wartość, zdecydowanie starość odrzucają. Nikt nie chce być stary.

Lista paradoksów jest długa.

Zebrane teksty kultury pokazują, czego, ceniąc długowieczność, wolelibyśmy zarazem nie wi(e)dzieć. Przynajmniej dopóki sami się „tam” nie znajdziemy. Mówią wiele o nas, społeczeństwie i jego wartościach. Odsłaniają złożony mechanizm uwarunkowań i zależności, przecinających czy raczej łączących rodziny, pokolenia, a nawet społeczeństwa, które te teksty wytworzyły.

Wyniku zaprezentowanych w książce badań nie sposób łatwo streścić. Ich miarą jest to, że rodzą potrzebę refleksji nie tylko u „zawodowo zainteresowanych”. Jeśli będziemy mieli szczęście, nam także uda się zestarzeć i przekonać na własnej skórze, że starość jest bardziej kwestią stojących za nią wartości niż metryki. Ta książka może nam pomóc przygotować się do starości.

Poruszając się po kontrowersyjnych terytoriach – choroba otępienna, bankrutujący system opieki, migracja opiekunów – Co z tą starością? pokazuje, dlaczego coś tak „naturalnego” jak starzenie się z punktu widzenia moralnego może stać się nie do wytrzymania.

Wprowadzenie / 9
Jaka starość? / 9
Starość niezdefiniowana / 17
Starość filozoficzna / 19
Czas starości, starość w czasie / 26
Starość niecnotliwa: aktywna, sprawcza / 29
Starość (nie)wyobrażona, starość źle wyobrażona / 34
Przeciw konstruktom „późnego stylu” / 38

CZĘŚĆ PIERWSZA

Rozdział 1. Choroba otępienna w tekstach kultury / 49
Co o chorobie mówi „powieść alzheimerowska”? / 59
Najstraszniejsza choroba świata? / 69

Rozdział 2. Choroba otępienna w filmie / 75
Choroba otępienna w filmie fabularnym /75
Ustalenia badaczy i korpus filmów / 79
Tropy, metafory, stereotypy / 84
Daleko od niej / 86
Motyl Still Alice / 89
Pieśń dla Martina / 92
Rodzina Savage / 96
Happy End? / 105

Rozdział 3. Choroba otępienna w literaturze / 109
Demencja w literaturze. Kim jesteś, kim jestem? / 109
Demencja z dreszczykiem / 110
Ja, chory na demencję / 129
Opiekun – bohater / 139
Skrzyżowanie demencji i… / 149
Alzheimer po polsku / 153

Rozdział 4. Co z tą demencją? / 165
Nowe „doświadczenie przekształcające”? / 165

CZĘŚĆ DRUGA. Wszyscy jesteśmy wyspą… Przestrzeń domu opieki i pogodnej starości

Rozdział 1. Bohater – dom opieki / 175
Przestrzeń obcości / 175
Obcy Alberta Camusa / 175
O mojej matce Tahara Bena Jellouna / 177
Przestrzeń przytułku według May Sarton / 182
Topos obozu koncentracyjnego: bezduszność personelu opieki / 182
Notatnik pensjonariusza / 187
Odwiedziny przyjaciół i relacje z innymi pensjonariuszami / 189
Po May Sarton, o placówkach opieki pół żartem, częściej serio / 192
Znajomość francuskiego Juliana Barnesa / 192
Ten notatnik jest dla ciebie Valérie Dayre / 194
Starucha Stefana Benniego, Zanikający księżyc Luce D’Eramo i Białe klisze Zyty Rudzkiej / 195
Zyta Rudzka i Ślicznotka doktora Josefa / 197
Dom, do którego nie pójdę / 202
Warunki bytowe w placówce / 202
Zwiedzę dom, jeśli nalegasz / 203
Lepiej umrzeć / 205
Jaki dom? Dobry dom starców pilnie poszukiwany / 206
Luksusowy Starodrom Paola Mantegazzy. A dziś? / 206
Bankrutujący system / 208
Dla kogo jaka instytucja? / 210

Rozdział 2. Bohater – senior w domu opieki / 217
Alfonsina i Hendrik – model bohatera antagonistycznego / 217
Śmierć w domu opieki (nie)obecna / 225
Nieważne, jaki dom, ważne, jaki pensjonariusz / 227

Rozdział 3. Czy instytucji grozi schyłek? / 231

Rozdział 4. Instytucjonalna opieka dla polskiego seniora. Od Jacka Baczaka do Hanny Samson / 237

Rozdział 5. O instytucji w konwencji nierealistycznej. Nowy stary świat według Mariusza Sieniewicza / 245

Rozdział 6. Globalizacja opieki: polski opiekun w europejskiej placówce dla seniorów / 275

Refleksje na koniec: co(ś) w miejsce ageizmu? / 287
Bibliografia / 307
Indeks osób / 327

Rozalia Słodczyk

Hanna Serkowska