Norwidowski świat rzeczy

Badanie kultury, tworzenie silnej wspólnoty interpretacyjnej powinno być głównym zadaniem polskiej humanistyki, stąd niniejsza monografia – zbiór kolejnych odczytań Norwida potwierdzających wagę pisarza i jego miejsce w naszej kulturze. Autorzy artykułów skoncentrowali się na aspekcie pozornie najbardziej oczywistym i uchwytnym w literackim obrazowaniu – na rzeczach, materialnych artefaktach. Używają kategorii „rzeczy”, a nie „przedmiotu”, ponieważ rzeczy w dziełach artysty – i to zarówno w literaturze, jak i w plastyce – rzadko pozostają jedynie tłem, transparentnym elementem materialnego świata przedstawionego. W twórczości Norwida rzeczy to najczęściej semantyczne diady, zbliżające się bądź do alegorii, bądź do symbolu i ewokujące złożone sensy naddane. Czy taka tendencja dominuje w całej twórczości Norwida, czy zmienia się w czasie? W jakim stopniu jest uwarunkowana gatunkami uprawianymi przez artystę? Ku odpowiedzi na te pytania wiedzie refleksja nad różnymi zakresami tematycznymi wiążącymi się z rzeczami w twórczości Norwida.

Do udziału w refleksji nad tak zarysowanym tematem zostało zaproszone grono norwidologów reprezentujących różne pokolenia i perspektywy badawcze. Kierunki myślenia o świecie norwidowskich rzeczy ułożyły się w trzy, uzupełniające się wzajemnie, bloki zagadnień. Pierwszy z nich zmierza ku ujęciom syntetyzującym problematykę; autorzy sięgają tutaj po konteksty filozoficzne i komparatystyczne. Druga część książki gromadzi teksty, w których badacze skupiają uwagę na poszczególnych rzeczach lub ich grupach i jakkolwiek wywód wiedzie w kierunku interpretacji, to punktem wyjścia i dominantą są tutaj obrazowe ujęcia rzeczy w utworach Norwida. Trzeci blok zawiera rozdziały, których nadrzędną perspektywą jest zmierzająca ku kompletności interpretacja poszczególnych utworów i dopiero na tym tle autorzy eksponują i analizują funkcje motywów będących przedmiotem namysłu w całym tomie. Takie wieloperspektywiczne ujęcie problemów koresponduje z obecną w twórczości Norwida tendencją do oświetlania tematów i obrazów z różnych stron, co zresztą interpretatorzy poety wielokrotnie zauważyli.

Od redakcji / 9

Część I. W stronę „całości”

Józef Franciszek Fert
Norwidowskie słoworzecze? / 15

Edward Kasperski
Antropologia rzeczy Cypriana Norwida. Reizm – wykładnia humanistyczna – transcendencja / 31

Sławomir Rzepczyński
O ludziach „u-rzeczowionych”. Norwid wobec dziewiętnastowiecznej reifikacji świata / 59

Zofia Dambek-Giallelis
Niecodzienna codzienność, czyli o (nie)przejrzystości świata rzeczy Norwida / 73

Wiesław Rzońca
Przedmiot materialny jako substrat symbolu – kontekst historycznoliteracki Norwidowskiego dzieła okresu dojrzałego / 87

Barbara Stelmaszczyk
Aksjologiczny wymiar „rzeczy świata tego” w liryce Norwida / 103

Karol Samsel
Norwid – brakujący bok „kwadratu nieprzedstawialności” (Norwid–Prus–James–Conrad) / 117

Agata Brajerska-Mazur
„Odpowiednie dać rzeczy – słowo!” w przekładzie / 137

Tomasz Jermalonek
Norwidowskie „białe kwiaty” w poezji / 151

Część II. Ku rzeczom i przedmiotom

Ks. Antoni Dunajski
Semantyczne funkcje obiektów sakralnych i paramentów liturgicznych w pismach Norwida / 169

Paweł Bondaruk
„Całowanie patyn”, czyli o przedmiotach liturgicznych w pismach Norwida / 183

Dariusz Pniewski
Funkcje literackich przedstawień artefaktów w wybranych tekstach Norwida / 193

Izabela Dobrzeniecka
Nagrobek, smętarz, katakomba – Norwidowskie rzeczy ostateczne / 209

Magdalena Karamucka
Książka, księga, zwój... Wokół problematyki materialnego wymiaru tekstu w refleksji Norwida / 223

Włodzimierz Toruń
Książki Norwida / 239

Paulina Abriszewska
Norwidowskie pióro o piórze / 253

Edyta Chlebowska
„Rozmyślając rzeczy znikome” – symbole „Vanitas” w twórczości plastycznej Norwida / 269

Dorota Dec
O „Rembrandtowskim pęzlu” / 297

Marek Stanisz
Co Norwid wiedział o instrumentach muzycznych? Kilka uwag / 311

Bartłomiej Łuczak
Motywy instrumentów muzycznych w pisarstwie i plastyce Norwida – wprowadzenie do problematyki / 331

Renata Gadamska-Serafin
Pieniądz – „deus ex machina” w dramatach Norwida / 349

Dominika Wojtasińska
Stroje w Norwidowskich pismach / 391

Część III. W kręgu interpretacji

Agnieszka Nurzyńska-Kozak
Nić i wstążka w twórczości Norwida do roku 1852 / 411

Magdalena Woźniewska-Działak
Rzecz o Norwidowskim wachlarzu bytów. Uwagi o „Wędrownym Sztukmistrzu” / 429

Piotr Chlebowski
O rzeczach kilku w „Quidamie” / 441

Agnieszka Komorowska
Przedmioty w dramatach Norwida. Próba klasyfikacji / 463

Grażyna Halkiewicz-Sojak
Semantyczny ciężar jednej czapki i jednej fotografii / 479

Radosław Sioma
Pamięć zmysłów?... O „Czułości” Cypriana Norwida / 489

Mateusz Grabowski
Przestrzenie meta-fizyczne w ostatnich utworach Norwida / 503

Indeks osób / 525
Indeks pism Norwida / 537

Paulina Abriszewska

Grażyna Halkiewicz-Sojak

Izabela Dobrzeniecka

Dominika Wojtasińska