Drogi i miejsca religijności ludowej. Antropologiczne studium nowych ośrodków kultu we współczesnej Polsce (Strachocina, Stryszawa, Sokółka i Legnica)

Monografia pt. Drogi i miejsca religijności ludowej. Antropologiczne studium nowych ośrodków kultu we współczesnej Polsce (Strachocina, Stryszawa, Sokółka i Legnica)stanowi rezultat pogłębionych zainteresowań badawczych autora oscylujących wokół tematyki relacji człowiek–sacrum w kulturze. W świetle wprowadzonej do opisu kategorii „zmiennotrwałości” religijność ludowa okazuje się „strukturą długiego trwania”. Autor w oparciu o zróżnicowany materiał literacki i źródłowy rozwija refleksję na temat pielgrzymowania, znaczenia miejsc świętych i zdarzeń cudownych. Poprzez wyniki przeprowadzonych badań terenowych ukazuje niesłabnącą żywotność form religijności ludowej. Obserwuje rewitalizację, transformację bądź kreację elementów tradycyjnej pobożności. Jego zdaniem współczesna religijność, podnosząca znaczenie czynnika jednostkowego i przeżyciowego, stwarza dogodne miejsce dla ujawnienia się ludowego sensualizmu. Z kolei kult świętych postaci i przedmiotów, występujący w badanych ośrodkach, koresponduje z tradycyjną „wiedzą konkretu”.

Rozprawa Tomasza Kalniuka jest pracą z zakresu antropologii zjawisk religijnych w ujęciu dynamicznym. Ma charakter interdyscyplinarny, angażujący metody etnologii, folklorystyki i religioznawstwa. Autor, łącząc bogatą faktografię z pobudzającymi do dyskusji uwagami, przybliża historyczne i obecne interpretacje zagadnień dotyczących religijności ludowej. Przedstawia symbolikę świętych miejsc, podejmuje refleksję nad znaczeniami lokalnych ośrodków kultu, drogami, które przemierzają pielgrzymi, oraz pojmowaniem zdarzeń cudownych. Wykorzystując wyniki własnych badań terenowych, autor charakteryzuje współcześnie funkcjonujące miejsca kultu w Strachocinie, Stryszawie, Sokółce i Legnicy, związane z postaciami św. Andrzeja Boboli, podlegającej „ludowej kanonizacji” Kunegundy Siwiec oraz ze świętymi przedmiotami, szczególnie relikwiami cudów eucharystycznych. Poprzez krytyczną analizę etnologicznego pojmowania religijności ludowej autor stara się na nowo nakreślić kontekst jej przejawów, odnotowywanych obecnie. Czyni to, korzystając z ogromnego zasobu opracowań i wykazując się przy tym dużą erudycją. W oparciu o nadzwyczaj ciekawe relacje zebrane od często zwykłych ludzi – mieszkańców okolic, turystów i pielgrzymów, przedstawia fascynujący obraz życia religijnego.

Z recenzji prof. dra hab. Andrzeja Piotra Kowalskiego, UG

Wykaz skrótów / 7
Wprowadzenie / 9

Rozdział 1. Obrazy kultury i religijności ludowej w historii polskiej myśli etnologicznej / 21
1.1. Etnologia wobec kultury i religijności ludowej / 22
1.1.1. (A)historyczna kultura ludowa / 24
1.1.2. (Pre)historyczna religijność ludowa / 29
1.2. Kultura i religijność ludowa wobec etnologii / 37

Rozdział 2. Obrazy religijności ludowej w historii kultury. Święte drogi, święte miejsca, święte wydarzenia / 51
2.1. Od ludu pielgrzymującego do pielgrzymek ludowych (z antropologii historii pątnictwa) / 54
2.2. Pielgrzymowanie – między polską religijnością ludową a turystyką / 68
2.3. Kulturowe i religijne wymiary świętych miejsc i świętych zdarzeń / 80
2.3.1. Antropologia świętej przestrzeni / 81
2.3.2. Święta przestrzeń w kulturze judeochrześcijańskiej / 87
2.3.3. Święte wydarzenie – konceptualizacja cudu / 93

Rozdział 3. Nowe miejsca kultu religijnego i obrazy religijności ludowej we współczesnej Polsce (przykłady Strachociny, Stryszawy, Sokółki i Legnicy) / 101
3.1. Kult świętych osób / 104
3.1.1. Andrzej Bobola ze Strachociny – ludowość patriotyczna / 105
3.1.1.1. Historia biograficzna i hagiograficzna św. Andrzeja Boboli / 107
3.1.1.2. Historie współczesne o św. Andrzeju Boboli / 121
3.1.2. Kunegunda Siwiec ze Stryszawy – ludowość mistyczna / 143
3.1.2.1. Historia biograficzna i hagiograficzna Kunegundy Siwiec / 146
3.1.2.2. Historie współczesne o Kunegundzie Siwiec / 156
3.2. Kult świętych przedmiotów / 178
3.2.1. Historia cudowna – wariant powszechny (Lanciano) / 179
3.2.2. Historia cudowna – wariant lokalny (Sokółka i Legnica) / 183
3.2.2.1. (Teo)antropologia cudu sokólskiego – ludowość mirakularna I / 183
3.2.2.2. (Teo)antropologia cudu legnickiego – ludowość mirakularna II / 202

Zakończenie / 227
Aneks 1. Święte historie. Rozmowy z wybranych nowych miejsc kultu religijnego we współczesnej Polsce / 235
Aneks 2. Historia świata. Obraz Kunegundy Siwiec w materiałach archiwalnych / 279
Bibliografia / 297
Wykaz fotografii / 313
Indeks osób / 315

Tomasz Kalniuk