Absolwent Liceum Ekonomicznego nr 2 w Olsztynie i Instytutu Ekonomicznego (obecnie Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania) Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wykładowca akademicki, założyciel i wieloletni kierownik Katedry Rachunkowości macierzystej uczelni. Członek Rady Naukowej Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce. Przewodniczący Komisji Historii, Teorii i Praktyki Rachunkowości przy Radzie Naukowej tego stowarzyszenia, członek Komisji Programowej miesięcznika „Rachunkowość”. Autor, współautor i redaktor naukowy wielu książek z zakresu rachunkowości, m.in.: Rachunkowość w warunkach inflacji, Toruń 1996; Ceny transferowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2001; Słownik biograficzny rachunkowości w Polsce (red.), Warszawa 2007; Słownik biograficzny rachunkowości w Polsce – kontynuacja (red.), Warszawa 2022; Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów, t. I–III, Toruń 2015 (współautorzy: B. Jaskólska, A. Zawadzki, T. Zimnicki); Historia katedr rachunkowości w uczelniach polskich (red.), Warszawa 2011; współautor i redaktor serii książek poświęconych historii rachunkowości w Polsce pod wspólnym tytułem Abacus, Toruń 2014, 2016, 2018, 2020; inicjator i redaktor naukowy Złotej Serii Rachunkowości Polskiej wydawanej przez ZG SKwP, w której ukazały się reprinty szczególnie ważnych dla rachunkowości książek: Pawła Ciompy (1910, 2017), Juliusza Aua (1889, 2019), Teofila Seiferta (1930, 2019), Tomasza Lulka (1921, 2020) i Andrzeja Bieńka (1937, 2022).
Z abakusem przez wieki
Historia rachunkowości rozpoczyna się na długo przed tym, zanim człowiek opanował umiejętność abstrakcyjnego myślenia oraz przed powstaniem pisma i jest ściśle powiązana z umiejętnością liczenia (pomiaru). Człowiek od zarania dziejów musiał poradzić sobie z liczeniem, ewidencjonowaniem w celu zapamiętania i potwierdzenia czegoś, najczęściej posiadania rzeczy, dzisiaj powiedzielibyśmy – posiadania majątku (aktywów). Sposoby te zmieniały się w różnym tempie, jedne były zastępowane innymi, niektóre przetrwały do dziś. Podstawowym celem publikacji jest prześledzenie rozwoju sposobów liczenia na abakusie traktowanym jako narzędzie pomocnicze, ułatwiające prowadzenie działalności gospodarczej, a to z kolei z czasem spowodowało powstanie rachunkowości dokumentującej tę działalność. Stąd wynikają relacje między abakusem a rachunkowością na różnych etapach jej rozwoju. Rachunkowość zawsze wymagała i będzie wymagać procesu liczenia, przy czym bywał on w historii widoczny i nietrwały (liczono na palcach, na piasku, w popiele, wykorzystując kamyki, na liczydłach), widoczny i trwały (karby, zapis działań z wykorzystaniem cyfr arabskich), niewidoczny i nietrwały (kalkulator elektroniczny).
Wstęp / 7
Rozdział 1. Dłonie, kamyki i karby – pierwsze abakusy człowieka / 13
1.1. Handel milczący naszych przodków / 13
1.2. 35 000–20 000 lat przed Chr.: karby i dłonie / 14
1.3. 9000–3000 lat przed Chr.: kamyki / 26
Rozdział 2. Abakusy ludów Bliskiego Wschodu i basenu Morza Śródziemnego / 29
2.1. 3000–2300 lat przed Chr.: pierwszy abakus sumeryjski / 29
2.2. Abakus na rozprawie sądowej / 33
2.3. V wiek przed Chr.: abakusy żetonowe / 35
2.3.1. Dodawanie na greckim abakusie z Salaminy / 37
2.3.2. Mnożenie na rzymskim abakusie / 42
2.4. Abakus z wazonu Dariusza I Wielkiego / 50
2.5. III–I wiek przed Chr.: abakus pyłowy i woskowy / 56
2.5.1. Abakus i śmierć Archimedesa / 57
2.5.2. Mnożenie na abakusie pyłowym / 60
2.6. Przełom epok: rzymskie abakusy kieszonkowe / 67
2.7. Przełom tysiącleci: cyfry arabskie, abakus i papież Sylwester II / 70
Rozdział 3. Szachownica jako abakus w średniowiecznej Anglii / 82
3.1. Abakus jako Urząd Skarbu / 82
3.2. Rozliczenia podatkowe na (i) w Szachownicy / 84
Rozdział 4. Abakusy Państwa Środka i Japonii / 87
4.1. II wiek przed Chr.: chińskie szachownice liczbowe / 87
4.2. XIII wiek: chińskie liczydło suan pan / 96
4.3. XIX–XX wiek: japoński soroban / 98
Rozdział 5. XVII wiek: rosyjskie sczoty (счеты) / 105
5.1. Sosznoe pismo – źródło rosyjskich sczotów / 106
5.2. Sczot z kostkami / 107
5.3. Stare rosyjskie sczoty / 108
Rozdział 6. XII–XVI wiek: inkaskie quipu i yupana / 113
6.1. Quipu – abakus czy pismo na sznurkach? / 114
6.2. Yupana – abakus czy gra planszowa? / 119
6.3. Quipu inkaskie i kratownica z Treviso? / 124
Rozdział 7. Abakus w dawnych podręcznikach / 128
7.1. 1202 rok – Liber abaci Leonardo Fibonacciego / 128
7.2. Abakus w podręcznikach arytmetyki kupieckiej we Włoszech / 134
7.3. Abakus w podręcznikach arytmetyki kupieckiej w Niemczech / 138
7.3.1. Boecjusz kontra Pitagoras / 138
7.3.2. 1518 rok – Rachunek na liniach Adama Riesego / 140
7.4. Abakus w podręcznikach arytmetyki kupieckiej w Polsce / 153
7.4.1. 1538 rok – Algorithmus Tomasza Kłosa / 153
7.4.2. Bernard Wojewódka, Józef Naroński, Jan z Łańcuta i Benedykt Herbest / 156
7.4.3. Bernard Syruć i „abakus” dla analfabetów / 158
7.5. Abakus w podręcznikach arytmetyki kupieckiej w innych krajach Europy / 162
Rozdział 8. Cztery działania matematyczne na abakusie liniowym według ksiąg polskich autorów / 163
8.1. Dodawanie / 164
8.2. Odejmowanie / 165
8.3. Mnożenie / 167
8.4. Dzielenie / 169
8.5. Liczmany i podskarbiówki / 170
Rozdział 9. Maszyny liczące / 175
9.1. 1642 rok – sumator Blaise’a Pascala / 175
9.2. Lata 1811–1817 – arytmometr Abrahama Jakuba Sterna / 180
9.3. 1946 rok – ENIAC / 182
Zakończenie / 185
Bibliografia / 189
Netografia / 199
Spis ilustracji / 205
Spis tabel / 209
Spis znaczków / 211
Abstract / 213
Indeks osobowy / 217