Abacus – od instruktarzy gospodarczych po współczesne podręczniki rachunkowości

Polskie podręczniki rachunkowości zebrałyby się w obszerną bibliotekę. Nikt jeszcze nie dokonał szczegółowej specyfikacji i analizy merytorycznej ich treści. Wyniki pierwszych badań w tym zakresie, przedstawione w tej monografii,  obejmują kilkaset pozycji. Ambicją każdego ośrodka naukowego jest przygotowanie książek dla swoich studentów, a konieczność reakcji na zmieniający się ustrój społeczno-gospodarczy i mnogość regulacji prawnych są podstawową przyczyną szybkiego poszerzania bibliografii z tego zakresu.

Te dokonania mają swoje antycypacje, często w odległej przeszłości, sięgającej XVI wieku. W tej monografii chcemy zrekonstruować ten wątek, odwołując się głównie do instruktarzy ekonomicznych (gospodarczych). Literatura agrarna dominowała w Polsce aż do wieku XVIII. Instruktarze ekonomiczne stanowią źródło poznania systemu folwarczno-pańszczyźnianego, relacji społecznych i historii rolnictwa w dawnej Polsce. Pierwszymi, najbardziej znanymi, instruktarzami ekonomicznymi są dzieła Anzelma Gostomskiego i Jakuba Kazimierza Haura. Pokazują one sposób organizacji księgowości pojedynczej i metody ewidencyjne stosowane w folwarkach w dawnej Polsce. Właśnie w nich widoczne są zalążki podwójnej księgowości. W prezentowanej książce próbujemy spojrzeć na przywołane artefakty literatury okiem historyka rachunkowości.

Wstęp / 7

CZĘŚĆ I. HISTORIA RACHUNKOWOŚCI – PROBLEMY BADAWCZE

Anna Szychta
Tradycyjna a nowa historia rachunkowości / 11

Mikołaj Turzyński
Kliometria we współczesnej historiografii rachunkowości  / 39

CZĘŚĆ II. INSTRUKTARZE EKONOMICZNE I RACHUNKOWOŚĆ W POLSCE SZLACHECKIEJ

Sławomir Sojak, Anna Olewnik
Gospodarstwo Anzelma Gostomskiego inspiracją dla księgowości pojedynczej Oekonomiki Jakuba Kazimierza Haura / 53

Sławomir Sojak, Roksana Sierocka
Zalążki księgowości podwójnej w polskich instruktarzach ekonomicznych z przełomu XVIII i XIX wieku) / 81

Ewa Śnieżek, Mikołaj Turzyński, Michał Wiatr
Kasowe ujmowanie zdarzeń na ziemiach polskich okresu zaborów jako pierwowzór zasad ujawniania przepływów pieniężnych we współczesnej sprawozdawczości finansowej / 101

Katarzyna Klimczak, Anna Wachowicz
Zabytki rachunkowości w zbiorach archiwum w Łowiczu – księgi ekspens i percept łowickich cechów / 119

CZĘŚĆ III. DOROBEK NAUKOWY XX I XXI WIEKU

Aleksandra Banaszkiewicz, Ewa Makowska
Rozwój teorii rachunkowości rolnej w Polsce w świetle wybranych publikacji schyłku XIX i pierwszej połowy XX wieku / 141

Mirosław Bochenek
Polscy teoretycy ekonomii i rachunkowości oraz ich dokonania / 159

Aleksandra Banaszkiewicz
Charakterystyka rachunkowości przedsiębiorstw państwowych w Polsce w latach 40. i 50. XX wieku / 181

Irena Sobańska, Przemysław Kabalski
Ustrój społeczno-gospodarczy a tematyka publikacji książkowych z zakresu rachunkowości na przykładzie Polski – zarys historyczny (1945‒2015) / 201

CZĘŚĆ IV. VARIA

Artur Jastrzębowski
Zmiany w obszarze sprawozdawczości finansowej w okresie funkcjonowania kompanii handlowych na przykładzie Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej / 231

Ewa Chojnacka
Wybrane elementy w bilansie sprawozdawczym – porównanie uregulowań z 1934 roku z niektórymi regulacjami wprowadzonymi po 1989 roku / 247

Stanisław Hońko
Metodyka oszustw księgowych w wybranych publikacjach z pierwszej połowy XX wieku / 263

Sławomir Sojak