Pamięć afektywna. Dynamika polskiej pamięci po 1989 roku

Autorka stara się odpowiedzieć na pytanie, jak funkcjonuje polska pamięć po 1989 roku i na ile literatura oraz inne media pamięci mogą służyć jako przestrzeń wyrażania, negocjowania i wreszcie zmiany poszczególnych trybów pamiętania. Główny punkt zainteresowania monografii to dynamiczna, ciągle ewoluująca relacja czasowa między teraźniejszością, z perspektywy której pamiętamy, przeszłością, która jest w ten sposób odtwarzana i kształtowana, oraz przyszłością, której wizje niepostrzeżenie kolonizują zarówno pamięć zbiorową, jak i społeczny odbiór teraźniejszości.

Celem publikacji jest opisanie polskiej kultury widzianej z perspektywy badań nad pamięcią i afektami, w których akcentuje się jej wcześniej pomijane wymiary. Analiza zróżnicowanych tekstów (powieści Tulli, Twardocha, Stasiuka, Masłowskiej, Karpowicza, Łozińskiego, Rejmer, Szczerka, Dukaja i Orbitowskiego oraz filmów Miasto 44, Róża, Wołyń oraz Ida, a także serialu 1983) służy wypełnieniu badawczej luki, a więc zmapowaniu nierzadko splątanych relacji czasowych, które przez polską kulturę są odtwarzane i tworzone. Prześledzenie tych skomplikowanych zależności temporalnych oraz ich wpływu na procesy kształtowania pamięci zbiorowej odsłania, jak ważną – i jak do tej pory słabo zbadaną – rolę odgrywają wyobrażenia dotyczące przyszłości we współczesnej polityce afektywnej i pamięciowej.

Przedmowa

CZĘŚĆ 1.

Rozdział 1. Wstęp. Poszerzanie ram pamięci
Struktura książki…
…i jej nieuchronna korekta
W odwróconym porządku
Reakcyjna dynamika pamięci o przyszłości
Kolisty ruch polskiej pamięci
Punkty zapętleń i alternatywne historie

Rozdział 2. Krok naprzód, krok do tyłu. Literatura jako achronologiczne medium pamięci
Pamięciologia – nowa stara dyscyplina
Między pamięcią komunikacyjną a kulturową
Literatura i pamięć. Przeciąganie liny
Poetyka odporności. Narracja jako forma odreagowania
Uwikłanie. Zmącona rama teoretyczna

Rozdział 3. Afekty w działaniu. Między autonomią a interpretacją
Afektywna panorama
Afekty a neurobiologia
Estetyczne teorie afektów i ich nieoczywiste związki
Afekt jako ekspresja. Filozofia afektu Briana Massumiego

Rozdział 4. Zamiast podsumowania. Literatura i teksty kultury jako mezoskala pamięci
Metoda i materiał. Krótkie wprowadzenie
Korzyści z badań średniego zasięgu
Oscylacja, remediacja i premediacja mezoskali

Część 2

Rozdział 1. Niedomknięta przeszłość. O potrzebie powrotu
Pamięciowa pętla
Klisze i prześwietlenia. Braki i naddatki polskiej pamięci

Rozdział 2. Zepsuty afekt
Niedokończony projekt
Przepis na tekst zbiorowy
Afektywny świat dopowiedziany do końca
Mała afektywna historia
Cielesne spojrzenie
Bezcielesny głos

Rozdział 7. Wobec ram pamięci. Wyzwania polskich filmów „o” traumatycznych wydarzeniach
Filmowe obrazy wojny
Premediacja i remediacja. Miasto 44 Jana Komasy wobec ram pamięci
Filmy „o” traumie. Wołyń i Róża Wojciecha Smarzowskiego
W poprzek pamięciowych klisz. Ida Pawła Pawlikowskiego

Rozdział 8. Zatarte tryby teraźniejszości. Afektywne struktury czasowe w twórczości Magdaleny Tulli
Uwagi wstępne. Wokół afektywnego przełomu
Afektywne tryby narracji
Zamiast teraźniejszości
Powrót przyszłości

Część 3

Rozdział 1. Wymykająca się teraźniejszość
Rozszerzająca się teraźniejszość czy teraźniejszość latentnie obciążona?
Postzależność jako afektywna struktura
Emocje wobec afektu
W obronie emocji
Dynamika stanów emocjonalnego pobudzenia

Rozdział 2. Codzienne, dotkliwe, toksyczne. „Młoda” literatura w afekcie
Usprawiedliwione wzburzenie
Literatura w afekcie
Toksyczne afekty
Ewolucja afektywnej struktury
Afektywna nauka

Rozdział 3. Brzydkie afekty. Teraźniejszość w twórczości Doroty Masłowskiej
Reakcyjna Masłowska
Medialna obecność
Afektywna wojna
Po transformacji – świat do dokończenia
Teraźniejszość bez alternatywy

Rozdział 4. Emocje przed nazwaniem. Proza Andrzeja Stasiuka wobec doświadczenia teraźniejszości
Zamiast pamięci
Wyzwanie absolutnej teraźniejszości
Zbieranie pamięci
Podszewka codzienności
Teraźniejszość jako źródło odporności

Część 4

Rozdział 1. Mutująca przyszłość
Pamięć przyszłości
Skomplikowane tryby mówienia o przyszłości, zwłaszcza tej minionej
Zakrzywienia pamięci
W jaskrawych barwach
Tworzenie i kontestowanie historii alternatywnych

Rozdział 2. Przeszłe przyszłości. Afektywne fakty i historie alternatywne
Uwagi wstępne
Alternatywne historie i afektywny optymizm
Optymistyczne barwy przeszłości
Forma i miejsce Polski. Polska jako niedokończony projekt

Rozdział 3. Alternatywne wyobraźnie
Nierozpakowane pudełka
Poetyka braku i historia niedokonana
Siła wyobrażonego
Komplikowanie schematu historii alternatywnych. Podwójna korekta

Rozdział 4. Przyszłość możliwa do wyliczenia
Czas zakrzepły
Zasada mniejszego wstydu
Zamarzanie Historii
Korekty alternatywnej historii
Fałsz prawdziwszy od prawdy

Rozdział 5. Nieprzeżyta alternatywa – 1983
Wydarzenie kontrfaktyczne
Alternatywny 2003 rok
Problemy z przyszłością. Powtórzenie i konflikt jako siła kształtująca wyobraźnię
Eliptyczne wizje przyszłości
Tradycyjne powtórzenie czy transtemporalna otwartość?
Utrata wyobraźni. Podsumowanie

Podsumowanie. Powracające pytania
Zanikanie przyszłości?
Afektywny cień
Niemożliwa teraźniejszość
Między możliwością a koniecznością

Nota bibliograficzna
Bibliografia
Summary
Indeks osób

Justyna Tabaszewska