Poetyka intersubiektywności. Kognitywistyczna teoria narracji a proza XX wieku

Książka stanowi propozycję połączenia badań nad narracją oraz empirycznych nauk o ucieleśnionym umyśle. Najważniejszą kategorią analityczną jest intersubiektywność, czyli zdolność do przyjęcia perspektywy innego podmiotu. Autorka proponuje nowe ujęcie narracji jako modelu kognitywnej mnogości. Zakłada on, że narracja stanowi konstrukt powstający dzięki intersubiektywnej kooperacji między autorem i odbiorcą, którzy (w innym momencie czasowym) dokonują podobnej operacji poznawczej: reprezentują mentalnie antropomorficzny podmiot (narratora) opowiadający o innych antropomimetycznych podmiotach (postaciach). Ta zdolność do mentalnego „wejścia w cudzą skórę" jest omawiana też w kontekście morfologii narracji, komunikacji narracyjnej, w obszarze czytelniczego odbioru. Rozpatrywana z tej perspektywy np. powieść jawi się jako wyspecjalizowane kulturowe narzędzie w zakresie czytania cudzego umysłu i przewidywania scenariuszy interakcji międzyludzkich.Koncentrując się na formach powieściowych i narracyjnych XX wieku, autorka wychodzi poza tradycyjne rozumienie tematu świadomości w literaturze. Nie ograniczając się do konwencji mowy wewnętrznej, nazywa i systematyzuje modele intersubiektywności obecne w różnych typach narracji. Także tych, które dotychczas interpretowano jako wykluczające reprezentacje świadomości (behawioryzm, egzystencjalizm).Autorka wskazuje, że intersubiektywność nadaje lekturze doświadczeniowy, psychocielesny charakter. Narracja angażuje bowiem procesy poznawcze czytelnika, uruchamia wielozmysłowe obrazowanie mentalne, stymuluje emocje i reakcje cielesne odbiorcy. To doświadczenie w swej intensywności może konkurować z różnymi współczesnymi wariantami rzeczywistości wirtualnych.

Nominacja do Nagrody im. Jana Długosza (2013)

Wstęp / 9

Rozdział 1. Umysł modernistyczny. Historia literatury i badania empiryczne / 31
Zainteresowanie świadomością w Polsce (rekonesans z zakresu psychologii i filozofii) / 33
„Mitologia mózgu" - casus Stanisława Przybyszewskiego / 45
Racjonalizacja nieświadomości - casus Karola Irzykowskiego / 51

Rozdział 2. Umysł poststrukturalistyczny. Narratologia w fazie transformacji / 65
Od narratologii klasycznej do postklasycznej / 65
Klasyczne i postklasyczne kontrowersje w teorii narracji / 71
Narratologia kognitywistyczna - ucieleśniony umysł i narracja / 79
Narratologiczna (samo)świadomość i świadomość w narracji / 92

Rozdział 3. Umysł narracyjny. Intersubiektywność i teoria narracji / 97
Intersubiektywność - wstępne rozpoznania / 97
Intersubiektywna komunikacja literacka / 109
Teoria mnogości kognitywnej / 115
Intersubiektywność a zagadnienia perspektywy narracyjnej / 123
Intersubiektywność w różnych odmianach narracji / 127
Narracyjne modele intersubiektywności / 139
Narracyjne markery płynności perspektywy / 152
Perspektywa narracyjna a retoryka teoretycznoliteracka / 164

Rozdział 4. Figury intersubiektywności w prozie polskiej XX wieku / 171
Narracyjne markery projekcji / 176
Figury symulacji cudzego doświadczenia / 187
Fokalizacja zmysłowa/ 189
Narracja drugoosobowa / 202
Identyfikacja jako narracyjny model intersubiektywności/ 210
Strumień świadomości / 212
Separacja od cudzej perspektywy / 222
Eksternalizacja a intersubiektywność / 239
Reprezentacje świadomości w narracji behawiorystycznej / 244

Rozdział 5. Czytający umysł i badania literackie. Intersubiektywność a doświadczeniowy charakter odbioru literackiego / 255
Czytelnik i odbiorca w polskich studiach nad odbiorem literackim / 263
Odbiorca wewnątrztekstowy i ucieleśniony czytelnik / 265
Konkretyzacja a doświadczeniowy charakter odbioru literackiego / 272
Dynamika procesu lektury / 278
Słowo - obraz - emocja: źródła powiązań / 284
Obrazowanie mentalne a doświadczenie lekturowe / 294
Perspektywa narracyjna a czytelnicza partycypacja w narracji fikcjonalnej / 296

Zakończenie / 313
Bibliografia / 319
Summary. Poetics of intersubjectivity. Cognitive narratology and the 20th century prose / 355
Indeks osobowy / 359
Indeks rzeczowy / 373

Magdalena Rembowska-Płuciennik