Ambasadorki wychowania. Poglądy pedagogiczne polskich kobiet w II połowie XIX wieku i początkach XX wieku

W prezentowanej pracy analizie poddano dorobek polskich autorek prac pedagogicznych drugiej połowy XIX i początków XX wieku. Można powiedzieć, że były one ambasadorkami pewnych idei wychowawczych. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy kształcenie charakteru, wychowanie do wartości, kształtowanie umiejętności samodzielnego działania, niezależnego myślenia i odpowiedzialności za własny rozwój, a także przygotowanie do życia w społeczeństwie. W piśmiennictwie kobiet tego okresu podejmowano próby zdefiniowania pojęcia „wychowanie”. W swej twórczości autorki zwracały uwagę na dziedziny wychowania i przypisywały im określone zadania. Formułowały cel i najważniejsze zadania wychowania moralnego, religijnego, umysłowego, estetycznego i fizycznego. Prezentowały również swoje stanowisko w sprawie koniecznych zmian w oświacie. I chociaż nie wszystkie ich pomysły i koncepcje edukacyjne weszły w życie w postaci reform szkolnych, to działalność kobiet w obszarze wychowania i nauczania stawała się coraz bardziej widoczna i doceniana. To ich ogromnej pracy zawdzięczamy przygotowanie społeczeństwa na nadejście niepodległej Polski, a do ich piśmiennictwa i pewnych uniwersalnych idei wychowawczych odwoływały się  następne pokolenia Polaków.

Wstęp / 7

Rozdział I
Analizy terminu „wychowanie” / 31
1. Pojęcie wychowania / 31
2. Cele działalności wychowawczej / 39
3. Instytucje wychowawcze / 54
3.1. Dom rodzinny jako środowisko wychowawcze / 55
3.2. Szkoła a proces wychowania / 77

Rozdział II
Wychowanie moralne jako kształcenie charakteru / 87
1. Koncepcje wychowania moralnego / 87
2. Charakter dziecka jako przedmiot wychowania / 102
3. Rola rodziców i nauczycieli w wychowaniu moralnym / 112
4. Specyfika metod w wychowaniu moralnym / 134

Rozdział III. Wychowanie religijne a przygotowanie do życia wartościowego / 145
1. Definicje wychowania religijnego / 145
2. Rodzina i jej udział w kształtowaniu postaw / 154
3. Zadania szkoły w propagowaniu wartości / 162
4. Formy organizacyjne i środki edukacji religijnej / 167

Rozdział IV. Wychowanie umysłowe propagowaniem postaw wobec nauki / 175
1. Prawda fundamentem i celem wychowania umysłowego / 177
2. Kształtowanie umiejętności samodzielnego myślenia / 182
3. Metody i formy wychowania umysłowego / 194

Rozdział V. Wychowanie estetyczne i jego doniosłość w kształceniu wrażlwości na piękno / 209
1. Geneza wychowania przez sztukę / 209
2. Cele wychowania estetycznego / 213
3. Funkcje wychowania plastycznego i muzycznego / 221
4. Teatr jako forma oddziaływania przez sztukę / 224
5. Zadania rodziny w poznawaniu świata sztuki / 227
6. Znaczenie szkoły i nauczyciela w wychowaniu przez sztukę / 231

Rozdział VI. Wychowanie fizyczne a zdrowie jednostki / 239
1. Wizje wychowania fizycznego / 239
2. Wychowanie zdrowotne jako element harmonijnego rozwoju / 245
3. Metody i formy kształtowania sprawności fizycznej / 258

Rozdział VII. Idee wychowawcze w propozycjach reform szkolnych / 273
1. Propozycje zmian dotyczące dziedzin wychowania / 275
2. Wizja szkoły i jej zadań edukacyjnych / 279
3. Zagadnienia wychowania w kształceniu nauczycieli / 290
4. Poglądy na wychowanie i kształcenie kobiet / 299

Zakończenie / 313
Bibliografia / 317
Aneks / 335
Summary / 353
Indeks nazwisk / 357

Joanna Falkowska