Człowiek niepełnosprawny w bibliotece publicznej

W wielu krajach, w tym również w Polsce, ludzie dotknięci różnego rodzaju niepełnosprawnościami nie mogą w pełni korzystać z możliwości, jakie są dostępne społeczeństwu informacyjnemu. W procesie włączania niepełnosprawnych w ramy tego społeczeństwa istotną rolę odgrywają biblioteki, zwłaszcza biblioteki publiczne, które powinny być odpowiednio przygotowane do obsługi tej kategorii użytkowników, tym bardziej że ich liczba na całym świecie rośnie, a co za tym idzie - wzrasta również liczba osób wykluczonych ze świata informacji.
W naszym kraju, mimo pewnych postępów w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych, biblioteki nie zawsze potrafią zapewnić im właściwą obsługę, a przy tym sami bibliotekarze są wobec nich czasami bezradni, ponieważ - z jednej strony - nie znają wielu sprawdzonych w innych krajach rozwiązań, z drugiej zaś - brakuje im informacji na temat standardów, wypracowanych w tym zakresie na gruncie międzynarodowym. Pewnym uzupełnieniem tych luk może stać się niniejsza praca.

Wstęp / 11
Rozdział 1. Początki i rozwój obsługi bibliotecznej osób niepełnosprawnych w Polsce - ich źródła i determinanty / 33
1.1. Kształtowanie się podstaw bibliotekarstwa dla osób niepełnosprawnych i chorych przed drugą wojną światową / 34
1.1.1. Pierwsze biblioteki w ośrodkach kształcenia niepełnosprawnych i w szpitalach / 35
1.1.2. Biblioteki powszechne i wczesne koncepcje pedagogiki bibliotecznej /40
1.2. Nowe tendencje w działaniach na rzecz niepełnosprawnych użytkowników bibliotek / 45
1.2.1. Biblioteki dla niewidomych / 45
1.2.2. Biblioteki szpitalne i biblioterapia wobec obsługi bibliotecznej osób niepełnosprawnych / 48
1.2.3. Pedagogika biblioteczna wobec grup ze specjalnymi potrzebami / 51
1.2.4. Idea integracji społecznej i jej wpływ na edukację i kulturę / 57
Rozdział 2. Obsługa osób niepełnosprawnych w bibliotekach publicznych w świetle zaleceń i rozwiązań zagranicznych / 66
2.1. Konceptualizacja / 66
2.2. Biblioteka postulowana / 70
2.2.1. Lokal biblioteczny wraz z jego otoczeniem i wyposażeniem 70/
2.2.2.1. Rodzaje dokumentów / 78
2.2.2.2. Zakresy treściowe dokumentów / 88
2.2.2.3. Kompleksowa informacja o zbiorach / 91
2.2.3. Technologie wspomagające / 95
2.2.4. Usługi biblioteczne / 108
2.2.4.1. Udostępnianie / 111
2.2.4.2. Informowanie / 116
2.2.4.3. Praca z użytkownikiem / 117
2.2.5. Pracownicy / 125
Rozdział 3. Obsługa biblioteczna klientów niepełnosprawnych w polskich bibliotekach publicznych - badania własne / 138
3.1. Metodologia badań empirycznych / 139
3.1.1. Przedmiot badań, problemy, hipotezy, metody i techniki badawcze / 139
3.1.2. Teren badań, próba badawcza, organizacja i przebieg badań / 145
3.2. Analiza i interpretacja danych empirycznych/ 148
3.2.1. Polityka biblioteczna względem osób niepełnosprawnych / 149
3.2.2. Rozpoznanie lokalnego środowiska osób niepełnosprawnych i współpraca z nim / 153
3.2.4. Materiały biblioteczne dla osób niepełnosprawnych / 165
3.2.5. Wyposażenie bibliotek w sprzęt techniczny wspomagający odczytywanie tekstów / 170
3.2.6. Biblioteki specjalistyczne obsługujące osoby niepełnosprawne / 173
3.2.7. Usługi biblioteczne i informacyjne dla osób niepełnosprawnych / 179
3.2.8. Pracownicy / 185
3.2.9. Przygotowanie do obsługi niepełnosprawnych w opiniach bibliotekarzy / 191
3.3. Wnioski / 193
Rozdział 4. Instrumenty ocen i etapy planowania obsługi bibliotecznej i informacyjnej osób niepełnosprawnych /199
4.1. Bariery w dostępie do bibliotek /200
4.2. Narzędzia diagnostyczne dostępności biblioteki / 205
4.2.1. Dostęp osób niepełnosprawnych do bibliotek - lista kontrolna / 209
4.2.1.1. Dostęp fizyczny / 211
4.2.1.1.1. Przestrzeń wokół biblioteki / 211
4.2.1.1.2. Wejście do biblioteki / 212
4.2.1.1.3. Dostęp do materiałów i usług /213
4.2.1.2. Formy przekazu informacji / 215
4.2.1.3. Usługi i komunikacja / 216
4.2.1.3.1. Szkolenie personelu /. 216
4.2.1.3.2. Specjalne usługi dla klientów niepełnosprawnych / 217
4.2.1.3.3. Sposoby dostarczania informacji osobom niepełnosprawnym / 217
4.2.1.3.4. Zasady współpracy z osobami niepełnosprawnymi i organizacjami działającymi na ich rzecz / 220
4.3. Planowanie usług bibliotecznych dla klientów z niepełnosprawnościami - model postępowania / 221
4.3.1. Zbieranie informacji / 226
4.3.1.1. Działania biblioteki w zakresie obsługi użytkowników niepełnosprawnych / 226
4.3.1.2. Dane dotyczące środowiska osób niepełnosprawnych / 227
4.3.1.3. Badania użytkowników i nieużytkowników biblioteki / 228
4.3.2. Wybór grupy doradców / 230
4.3.3. Identyfi kacja problemów / 231
4.3.4. Analiza bieżącego planu pracy biblioteki / 232
4.3.5. Wstępne sformułowanie nowych celów i ustalenie dostępnych zasobów / 233
4.3.6. Konkretyzacja celów i wykonawstwa / 235
4.3.7. Opracowanie planu / 236
4.3.8. Plan i jego promocja / 237
4.3.9. Ocena planu / 238
Rozdział 5. Postulowane kierunki działań / 243
5.1. Narodowa strategia dostępności bibliotek dla osób z niepełnosprawnościami / 245
5.2. Kooperacja bibliotek / 248
5.3. Dostępne zasoby / 259
5.4. Współpraca z wydawcami / 270
5.5. Wiedza i umiejętności bibliotekarzy / 272
Zakończenie / 277
Załączniki / 285
Bibliografia / 313
Indeks rzeczowy / 335
Wykaz tabel / 341
People with disabilities in public libraries - summary / 343

IINiB UMK

ar

Małgorzata Fedorowicz-Kruszewska