Dziedzictwo Goliata. Filistyni i Hebrajczycy w czasach biblijnych

Dziedzictwo Goliata to książka stanowiąca próbę odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na Hebrajczyków i Biblię mieli Filistyni. Lud ten, przybyły wraz z innymi Ludami Morza, zapewne z terenów Egei i Anatolii, osiedlił się w Palestynie w XII wieku p.n.e. i przez pewien czas odgrywał rolę lokalnego hegemona. Plemienna nazwa własna Filistynów dała początek nazwie zasiedlanego przez nich terytorium – Palestyny. W cieniu kultury filistyńskiej formowały się wspólnoty polityczne Judy i Izraela. W nauce dominuje pogląd, jakoby Filistyni pozostawali w ustawicznym konflikcie z Hebrajczykami. Ponadto Filistyni są przedstawiani zazwyczaj jako dzicy, złowrodzy i nieokrzesani najeźdźcy. Obraz ten jest wynikiem przyjęcia biblijnego punktu widzenia na pradzieje Izraela. Niniejsze studium stawia pytania o zasadność takiego spojrzenia na historię starożytnej Palestyny. Książka ta pozwala dostrzec elementy wskazujące nie tyle na konflikt między Filistynami i Hebrajczykami, ile na ich wzajemne zależności. Proponowane wnioski ilustrują, jak wielki wpływ na Hebrajczyków mieli owi rzekomi barbarzyńcy. To Filistyni jawią się jako lud wyrafinowany i kulturalny, który wniósł w świat Hebrajczyków cenne składniki dziedzictwa mykeńskiego i anatolijskiego. Paradoksalne zatem przedstawienie w Biblii złych Filistynów nie wynika z dążenia do historycznie obiektywnej rekonstrukcji dziejów, lecz jest skutkiem swoistej manipulacji. Judejczycy mogli mieć kompleks zależności od silniejszego sąsiada i swej kulturowej niższości wobec nich, stąd dążenie do jego stronniczego zobrazowania. Dziedzictwo Goliata w Judzie było bowiem znacznie większe, niż gotowi byli to przyznać sami autorzy Starego Testamentu.

WYGRAĆ Z GOLIATEM
Rozmowa Anny Krzemińskiej z dr. Łukaszem Niesiołowskim-Spanò o biblijnych Filistynach, którzy zaleźli za skórę Żydom, oraz o tym, dlaczego Stary Testament jest tak trudnym źródłem historycznym. Tekst rozmowy jest dostępny na portalu polityka.pl

Wykaz skrótów / 9
Wprowadzenie / 13

Rozdział 1. Problematyka relacji międzykulturowych / 17
Badania nad etnicznością społeczeństw starożytnych / 18
Analogie: Normanowie na Sycylii i Ruś Skandynawów / 29

Rozdział 2. Filistyni i Palestyna / 33
„Palestyna” w źródłach pozabiblijnych / 34
Osadnictwo Filistynów / 65
Palestyna między xii a ix wiekiem / 73

Rozdział 3. Ludy Palestyny w biblii / 79
Kananejczycy i Filistyni / 79
Pseudo-kananejczycy / 98
Ekskurs / 128
Pseudo-hebrajczycy / 133

Rozdział 4. Filistyni w biblii i historii / 151
Od patriarchów do monarchów / 151
Pax assyriaca / 191
Ekskurs / 225
Granice wpływów / 226

Rozdział 5. Filistyńskie wpływy na biblię i kulturę hebrajczyków / 284
Świątynia jerozolimska / 288
Pascha i ofiary molk / 302
Wróżbiarstwo / 313
„Klucz hetycki” / 336
Terminologia i importy / 345
Wątki literackie / 366
Samson / 371
Filistyńskie imiona w biblii / 382

Konkluzje / 418
Apendyks. Teksty filistyńskie / 435
Spis inskrypcji publikowanych w apendyksie / 507
Wykaz imion własnych zawartych w epigrafice filistyńskiej / 509
Bibliografia / 515
Wykaz map / 547
Summary. Goliath’s legacy. Philistines and hebrews in biblical times / 549
Indeksy / 553a

Bogdan Bernat

Łukasz Niesiołowski-Spano