Kryminalistyka wobec pomyłek sądowych

Sir William Blackstone, znakomity osiemnastowieczny angielski prawnik i polityk, autor pomnikowego komentarza do common law, napisał w jednym ze swoich dzieł, że „dla prawa jest lepiej, gdy dziesięciu winnych umknie sprawiedliwości, niżby jeden niewinny miał cierpieć”. Aby nikt niewinny nigdy nie cierpiał, konieczna jest wiedza z zakresu kryminalistyki, która celem swoich badań uczyniła problem identyfikacji i służące jej czynności procesowo-kryminalistyczne. Jon B. Gould i Richard A. Leo wyróżnili siedem głównych kategorii źródeł pomyłek sądowych: błędne rozpoznanie przez świadków, fałszywe przyznanie się, tunelowe widzenie, zeznania informatorów, ułomne nauki sądowe, niewłaściwą postawę prokuratora i błędy obrońcy.

Problem pomyłek sądowych w Polsce badali Ł. Chojniak i Ł. Wiśniewski. Ustalili, że przyczyną pomyłek sądowych jest w szczególności brak kompetencji uczestników postępowania. W swym raporcie stwierdzili, że „profesjonaliści mylą się niekiedy w sposób niedopuszczalny, co wywołuje daleko idące, negatywne skutki”. Niewątpliwie brak kompetencji wynika z niewiedzy z zakresu kryminalistyki, stąd i ta książka – Kryminalistyka wobec pomyłek sądowych. W publikacji tej poszczególni Autorzy starali się przeanalizować poszczególne źródła i środki dowodowe oraz przybliżyć czytelnikom wyniki swoich badań, których poznanie może zapobiegać pomyłkom sądowym.

Z recenzji 1:
„Błędy w wyrokach sądowych stały się impulsem do wzmożonej krytyki niemal wszystkich kryminalistycznych metod identyfikacji, którym zarzuca się m.in. brak oparcia na dostatecznych badaniach empirycznych, brak oznaczenia poziomu błędu i brak podstaw do obliczenia prawdopodobieństwa pochodzenia dwóch próbek z tego samego źródła. Recenzowana monografia, zgodnie ze swym tytułem, przedstawia związki między kryminalistyką jako nauką a pomyłkami w orzeczeniach sądowych, dotyczy zatem problematyki niezwykle aktualnej, o której jeszcze długo będzie się dyskutować. Związki te prezentowane są z różnych perspektyw: część zawartych w książce prac przedstawia tytułowe zagadnienie z punktu widzenia organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, inne – z perspektywy biegłych wydających opinie na ich potrzeby, jeszcze inne – z perspektywy uczestników procesów, dla których błędna opinia biegłego lub błędny wyrok mogą oznaczać dramatyczne zmiany w życiu”.

Z recenzji 2:
„Publikacja ta wpisuje się we wciąż aktualną dyskusję na temat kryzysu dotyczącego opinii wydawanych przez biegłych przede wszystkim w kontekście niesłabnących wątpliwości dotyczących ich kwalifikacji zawodowych oraz faktu, iż wciąż brak jest kluczowej ustawy o biegłych, czy wreszcie postrzegania wartości dowodowej opinii biegłego przez organy procesowe  i możliwości dokonania ich realnej oceny (przede wszystkim przez sądy). Część recenzowanych artykułów odnosi się do tej problematyki, wprost zwracając uwagę na trudności sądu w ocenie wydanej przez biegłego opinii. Podkreśla się przy tej okazji z jednej strony wiarę organów orzekających w nieomylność biegłych przy jednoczesnym braku umiejętności merytorycznej oceny wydawanych przez nich opinii. Autorzy ci jednocześnie zgodnie postulują wprowadzenie standaryzacji badań, przypominając kluczowe elementy, jakie posiadać powinien dowód naukowy. W dobie czytelnego kryzysu prawidłowego (sprawiedliwego) orzekania, którego przejawem są m.in. pomyłki sądowe, niniejsza publikacja jest swego rodzaju diagnozą stanu rzeczy”.

Wprowadzenie / 11

Michał Boczek
Pomyłki sądowe na tle orzeczeń – śmiesznych, żałosnych i nijakich / 17

Marcin Chowaniec
Opinia kompleksowa w sprawach zdarzeń drogowych jako sposób na zmniejszenie ryzyka wystąpienia pomyłki procesowej / 37

Michał Główczewski
Prywatny detektyw – fakty i mity / 45

Maciej Gniadek, Natalia Pieniek-Gniadek, Michał Stopel
Zagrożenia dla ustaleń faktycznych procesu karnego, wynikające ze stosowania uproszczeń wybranych modeli matematycznych przez biegłych na przykładzie wypadku komunikacyjnego / 65

Maciej Henryk Górny
Optymalizacja czynności wstępnych przed przesłuchaniem z wykorzystaniem cybernetyki – wybrane aspekty / 83

Józef Gurgul
Wyroki uniewinniające (w świetle praktyki) / 107

Dariusz Jagiełło
Zasada swobodnej oceny dowodów a opinia biegłego / 123

Joanna Koczur
Praktyka sporządzania protokołów przesłuchań świadków – doniesienie z badań własnych / 155

Magdalena Kasprzak
Wybrane metody „identyfikacji kłamstwa” jako dodatkowe elementy weryfikacyjne sprawstwa – problematyka i perspektywy / 171

Ryszard Krawczyk
Nie tylko sądowe – pomyłki i błędy konserwatorskie w ochronie zabytków nieruchomych / 185

Lech Książczak, Leszek Stępka
Znaczenie oględzin miejsca zdarzenia z użyciem broni palnej / 209

Violetta Kwiatkowska-Wójcikiewicz, Józef Wójcikiewicz
Fałszywe przyznanie jako przyczyna pomyłki sądowej / 229

Sylwia Ławrentjew
O potrzebie udostępniania stronom danych dotyczących praktyki opiniodawczej biegłego / 249

Julianna Makiłła-Polak
Rzetelny przekaz medialny okoliczności czynów kryminalnych jako element zapobiegający pomyłkom sądowym na przykładzie Magazynu kryminalnego 997 / 259

Jagoda Mizera, Adam Murawski
Zabojstwo Krzysztofa Olewnika – rodzinny dramat z pierwszych stron gazet i tragiczne w skutkach błędy / 289

Mirosław Owoc
Biometria jako panaceum? / 301

Martyna Pilarczyk
Innocence Project – droga do prawdy i wolności / 311

Sylwia Pytlik
Kryminalistyczne aspekty pomyłek decydentów procesowych w sprawach pożarów – doniesienia z badań własnych / 329

Marcin Rosiak
Rola i znaczenie prawidłowej organizacji i realizacji przesłuchania świadka na odległość w toku postępowania przygotowawczego jako czynników ograniczających ryzyko pomyłki sądowej / 349

Olivia Rybak-Karkosz
Fałszywa sygnatura Moneta / 367

Dorota Semków, Mieczysław Goc
Nowoczesny proces dydaktyczny warunkiem prawidłowego wykorzystania kryminalistyki w postępowaniu procesowym / 381

Leszek Stępka
Postrzał na polowaniu zbiorowym. Czy sąd popełnił pomyłkę, skazując „sprawcę”? / 397

Tadeusz Widła
Nowe dylematy etyczne biegłych / 415

Dariusz Wilk
Identyfikacja włókien w procesie karnym: możliwości, ograniczenia i pomyłki sądowe / 427

Anna Zając
Mit nieomylności biegłego versus rzeczywistość / 465

Violetta Kwiatkowska-Wójcikiewicz

Leszek Stępka