Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych
Badania naukowe nad fenomenem krzyżackiego budownictwa zamkowego w państwie zakonnym w Prusach w XIII-XV wieku są prowadzone już od prawie 200 lat. Jednak do czasu drugiej wojny światowej zdominowali je pasjonaci, a nie wykształceni fachowcy, w rezultacie czego dokonywane ustalenia lub formułowane wnioski były często efektem niczym nieudokumentowanych hipotez. Po drugiej wojnie światowej stosunkowo nieliczne nowatorskie odkrycia, będące w większości efektem badań archeologów lub historyków sztuki, w gruncie rzeczy pogłębiały wiedzę o krzyżackim budownictwie zamkowym w Prusach tylko w dość ograniczonym zakresie. Uczeni opierali się bowiem przede wszystkim na zachowanych reliktach obiektów, a średniowieczne źródła pisane wykorzystywali marginalnie, niejednokrotnie źle je rozumiejąc i interpretując.
Ta niekorzystna tendencja jest szczególnie widoczna w badaniach nad późnośredniowieczną topografią i układem przestrzennym krzyżackich zamków komturskich w państwie zakonnym w Prusach oraz rozmieszczeniem i przeznaczeniem znajdujących się w nich pomieszczeń. Te właśnie zagadnienia przyciągnęły szczególną uwagę autorów niniejszej pracy. Okazuje się bowiem, że dopiero gruntowna analiza wszystkich istniejących w tym zakresie źródeł pisanych z epoki (zwłaszcza stosunkowo licznych XIV- i XV-wiecznych) umożliwia zweryfikowanie wielu powielanych od dziesięcioleci błędnych poglądów na ten temat.
Wstęp / 7
I. Zamki konwentualne w Prusach - podstawowe poglądy dotyczące genezy ich formy oraz symboliki / 19
1. Geneza formy architektonicznej / 19
2. Symbolika / 33
II. Krzyżacki zamek konwentualny w świetle Statutów zakonnych. Teoria i praktyka / 39
III. Topografia zamków i przedzamczy komturskich w państwie zakonnym w Prusach w nomenklaturze średniowiecznych źródeł pisanych / 65
IV. Nazewnictwo, rozmieszczenie i układ przestrzenny zabudowań przedzamczy / 109
1. Gmachy dostojników / 109
2. Refektarze / 146
3. „Domy letnie" / 168
4. Kościoły (kaplice) / 177
5. Infirmerie / 185
6. Mieszkania dienerów / 203
7. Łaźnie / 213
8. Budynki gospodarcze / 218
9. Stajnie / 227
10. Mury obronne, wieże, bramy / 233
V. Nomenklatura i układ przestrzenny wnętrz oraz zewnętrznych zabudowań zamków wysokich / 257
1. Piwnice / 257
2. Pomieszczenia gospodarcze / 267
3. Krużganki (ganki) / 283
4. Kościoły (kaplice). Zakrystie / 294
5. Refektarze / 310
6. Pomieszczenia sypialne / 343
7. Komnaty dostojników / 356
8. Izby mieszkalne i użytkowe / 366
9. Obiekty i pomieszczenia sanitarne / 375
10. Skarbce / 392
11. Kancelarie i archiwa / 398
12. Zbrojownie / 410
13. Strychy, spichrza, magazyny / 415
14. Wieże, bramy i mury obronne / 421
Zakończenie / 435
Bibliografia / 441
Tomasz Torbus
SŁAWOMIR JÓŹWIAK (Toruń), JANUSZ TRUPINDA (Gdańsk)
Sławomir Jóźwiak
Prof. dr hab., mediewista. Na UMK pracuje od 1996 r., obecnie w Katedrze Historii Średniowiecznej i Nauk Pomocniczych Historii. Zajmuje się historią zakonu krzyżackiego w Prusach – ustrojem politycznym, dziejami i funkcjonowaniem zamków, na czele z Malborkiem, oraz różnymi aspektami średniowiecznej kultury (przysięgi, architekci i ich wędrówki), Bada również inne lewantyńskie zakony rycerskie oraz historię wypraw krzyżowych. Jest autorem lub współautorem ośmiu książek oraz wielu innych publikacji w czasopismach i pracach zbiorowych.
- Zagraniczne podróże budowniczych (architektów, kamieniarzy, murarzy) i rzeźbiarzy w łacińskiej Europie od X do pierwszej połowy XIV wieku w świetle źródeł pisanych
- Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum. Spory i sprawy pomiędzy Polakami a zakonem krzyżackim. Akta postępowania przed wysłannikiem papieskim Antonim Zeno z Mediolanu w latach 1422-1423
- Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych
- Centralne i terytorialne organy władzy Zakonu Krzyżackiego w Prusach w latach 1228-1410. Rozwój - przekształcenia - kompetencje
Janusz Trupinda
dr, historyk, mediewista, muzealnik. W latach 2000-2011 był zastępcą dyrektora Muzeum Zamkowego w Malborku. Od 2011 roku pełni funkcję zastępcy dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. W swoich badaniach skupia się nad zagadnieniami mentalności i ideologii w średniowieczu. Znaczną uwagę poświęca również dziejom krzyżackiego budownictwa warownego. Jest autorem i współautorem kilkudziesięciu prac naukowych. |