Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum. Spory i sprawy pomiędzy Polakami a zakonem krzyżackim. Akta postępowania przed wysłannikiem papieskim Antonim Zeno z Mediolanu w latach 1422-1423

Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim” to ciesząca się długą tradycją seria wydawnicza zapoczątkowana przez Tytusa Działyńskiego, twórcę i fundatora Biblioteki Kórnickiej. Jednym z efektów działalności Działyńskiego były trzy pierwsze tomy „Lites”, które zostały opublikowane w latach 1855–1856. Kolejnym etapem uprzystępniania materiałów procesów polsko-krzyżackich była „editio Waltera” z lat 1890-1935.

Potrzeba naukowej reedycji starszych wydań skłoniła Helenę Chłopocką do kolejnego wydania akt procesu inowrocławsko-brzeskiego z lat 1320–1321. Opinie recenzentów były rozbieżne, przeważyły jednak oceny pozytywne, a przede wszystkim przekonanie, że inicjatywa Chłopockiej w pełni zasługuje na kontynuację, której aż dotąd się nie doczekała. Szczególne znaczenie mają te źródła procesowe, które znane są wyłącznie z edycji Działyńskiego.

Wśród nich z kolei najbardziej interesujący wydaje się proces prowadzony przed referendarzem papieskim Antonim Zeno z Mediolanu, zwany również procesem poznańsko-krakowskim. Dokumentuje on bowiem newralgiczny moment stosunków polsko-krzyżackich i dobrze pokazuje ich europejski kontekst. Na przestrzeni ostatnich lat historycy sięgali do materiałów procesu przed Antonim Zeno, a niniejsza edycja może dać asumpt do dalszych badań nad zawartością tych akt. Niewątpliwie zasługują one na zainteresowanie badaczy polskiego średniowiecza.

Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 13

[Mandat papieski dla Antoniego Zeno] / 46
[Pełnomocnictwo dla reprezentantów króla Władysława Jagiełły] / 50
[Zarzuty strony polskiej przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu] / 54
[Pozew Antoniego Zeno dla wielkiego mistrza Pawła von Rusdorf] / 62
[Wyznaczenie osób dla dostarczenia pozwu] / 64
[Relacja z dostarczenia pozwu] / 65
[Glejt delegata papieskiego dla wielkiego mistrza (lub jego przedstawicieli) oraz list do niego] / 66
[Zawiadomienie książąt głogowskich o zamiarze odbycia sądu i wezwanie do udzielenia glejtu sędziemu i stronom] / 68
[Odpowiedź księcia Henryka Starszego] / 69                                     
[Odpowiedzi starosty głogowskiego] / 70
[Żądanie udostępnienia Głogowa dla przeprowadzenia procesu pod groźbą interdyktu] / 72
[Wyznaczenie osoby do dostarczenia wezwania] / 73
[Relacja z dostarczenia wezwania] / 74
[Oświadczenie Antoniego Zeno po odmowie ze strony książąt głogowskich] / 74
[Oświadczenie pełnomocników króla Polski] / 76
[Apelacja złożona przez pełnomocnika książąt głogowskich] / 77
[Oświadczenie pełnomocnika polskiego w sprawie apelacji książąt głogowskich] / 82
[Pozew dla wielkiego mistrza do Wschowy] / 84
[Relacja z dostarczenia nowego pozwu i glejtów pełnomocnikowi Zakonu] / 85
[Glejty do Wschowy dla wielkiego mistrza lub jego przedstawicieli] / 86
[Wniosek pełnomocnika polskiego o mozliwość przedstawienia artykułów oskarżenia w sytuacji niestawiennictwa strony przeciwnej] / 88
[Artykuły oskarżenia i żądania ze strony polskiej] / 89
[Wniosek pełnomocnika polskiego o postępowanie w obliczu niestawiennictwa strony przeciwnej i dopuszczenie świadków] / 141
[Wezwanie dla wymienionych świadków] / 142
[Zaprzysiężenie i wysłuchanie świadków] / 144
[Wniosek pełnomocnika polskiego o dopisanie artykułów oskarżenia] / 145
[Wyznaczenie na tłumacza dziekana poznańskiego Piotra z Kobylina] / 146
[Wniosek o powołanie na świadka biskupa poznańskiego Andrzeja Łaskarzyca] / 147
[Wniosek o powołanie na swiadków Piotra Wolframa i Stefana Paleča] / 148
[Odebranie przysięgi od wyżej wymienionych świadków] / 149
[Pełnomocnik króla polskiego przedstawia jako materiał dowodowy sześć dokumentów] / 150
[Pełnomocnik króla polskiego wnosi o przedłużenie terminu na dokonanie dowodu ze świadków i przedstawia jako materiał dowodowy siedem dokumentów] / 160
[Wniosek o powołanie na świadka Czestka z Dębnicy i zaprzysiężenie go] / 174
[Wniosek pełnomocnika polskiego o dopuszczenie prepozyta bożogorobców gnieźnieńskich Mikołaja jako tłumacza i zaprzysiężenie go] / 175
[Wezwanie na świadków arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja, biskupa płockiego Jakuba i biskupa włocławskiego Jana] / 176
[Zaprzysiężenie wyżej wymienionych biskupów] / 177
[Wniosek o powołanie na świadka scholastyka łęczyckiego Wojciecha z Bielaw i zaprzysiężenie go] / 179
[Wyznaczenie – na wniosek pełnomocnika polskiego – Mikołaja Lasockiego do odebrania zeznań od biskupów płockiego i włocławskiego] / 180
[Powołanie na świadków wymienionych osób] / 181
[Wyznaczenie terminu zeznań dla wyznaczonych osób] / 182
[Zaprzysiężenie wymienionych świadków] / 183
[Wniosek pełnomocnika polskiego o dopuszczenie dowodu ze zeznań świadków na procesie warszawsko-uniejowskim z 1339 r.] / 184
[Przedstawienie przez pełnomocnika polskiego akt procesowych z 1339 r. w celu wciągnięcia ich do protokołu postępowania] / 186
[Apelacja pełnomocnika wielkiego mistrza od postępowania Antoniego Zeno] / 187
[Ceduła z zakresem materiału procesowego z 1339 r., który ma być dowodem w bieżącej sprawie] / 192
[Zaprzysiężenie kasztelana rypińskiego Jana Kretkowskiego] / 197
[Ustanowienie substytutów przez pełnomocnika króla polskiego] / 198
[Wezwanie na świadków wymienionych osób i ich zaprzysiężenie] / 199
[Substytut pełnomocnika króla Polski wnosi o przedłużenie terminu stawienia świadków i o wciągnięcie do akt procesowych czterech dokumentów] / 202
[Substytut pełnomocnika króla Polski wnosi o przyjęcie do materiału dowodowego dokumentów prezentowanych już w formie instrumentów notarialnych podczas procesu przed Benedyktem Makraiem] / 214
[Znaki i subskrypcje notarialne] / 234
[Zeznania świadków] / 236
[I świadek – dziekan poznański Piotr z Kobylina] / 236
[II świadek – kantor poznański Jan z Opola] / 252
[III świadek – biskup poznański Andrzej Łaskarzyc] / 265
[IV świadek – archidiakon kaliski Stefan Paleč] / 289
[V świadek – scholastyk gnieźnieński Piotr Wolfram] / 291
[VI świadek – pleban w Wysocku Klemens] / 293
[VII świadek – notariusz miasta Poznania Jerzy Merkil] / 299
[VIII świadek – rajca poznański Henryk Buchwald] / 318
[IX świadek – burmistrz poznański Mikołaj Pałuka] / 338
[X świadek – mieszczanin poznański Mikołaj Szatkowski] / 346
[XI świadek – Mikołaj ze Srebrnej Górki] / 352
[XII świadek – scholastyk łęczycki Wojciech z Bielaw] / 356
[XIII świadek – arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba] / 361
[XIV świadek – biskup włocławski Jan Pełła z Niewiesza] / 384
[XV świadek – biskup płocki Jakub z Kurdwanowa] / 400
[XVI świadek – kanonik włocławski Piotr Kluka] / 412
[XVII świadek – kantor płocki Maciej] / 423
[XVIII świadek - kanonik płocki Mroczek] / 433
[XIX świadek – kasztelan rypiński Jan Kretkowski] / 435
[XX świadek – protonotariusz papieski Zbigniew Oleśnicki] / 437
[XXI świadek – kasztelan wojnicki Dobiesław z Oleśnicy] / 458
[XXII świadek – wojewoda sieradzki Jakub z Koniecpola] / 469
[XXIII świadek – marszalek Królestwa Zbigniew z Brzezia] / 482
[XXIV świadek – biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec] / 504
[XXV świadek – wojewoda sandomierski Mikołaj z Michałowa] / 523
[XXVI świadek – kantor krakowski Stanisław Ciołek] / 537
[XXVII świadek – wojewoda krakowski Jan z Tarnowa] / 553
[XXVIII świadek – kasztelan krakowski Krystyn z Ostrowa] / 570
[XXIX świadek – biskup chełmski Jan Biskupiec] / 579

Wykaz dokumentów przedstawionych przez stronę polską jako środki dowodowe / 585
Bibliografia / 589
Indeks / 603
Ilustracje / 635

Sławomir Jóźwiak

Adam Szweda