Młodzież wiejska na uniwersytecie. Droga na studia, mechanizmy alokacji, postawy wobec kształcenia

Przez długie lata droga młodzieży wiejskiej do wykształcenia była w istotny sposób utrudniona przez realnie istniejące bariery strukturalne (m.in. uboższą niż w mieście sieć szkolną czy niższą jakość  edukacji) i społeczne (m.in. gorszą sytuację finansową czy niższy poziom kapitału społeczno-kulturowego rodziny). Konsekwencją tego był relatywnie niewielki odsetek młodzieży wiejskiej na studiach wyższych w okresie Polski Ludowej. Przełom ustrojowy sprawił, że nowa rzeczywistość dała młodzieży (zwłaszcza wiejskiej) nieporównywalnie większe możliwości edukacyjne. Diametralnej przemianie uległ cały system oświatowy, a szczególnie szkolnictwo wyższe – od początku transformacji ustrojowej radykalnie zwiększając możliwości studiowania. Istotny wpływ na ten stan rzeczy miał również niż demograficzny, który przy znacznym rozroście szkolnictwa wyższego sprawił, że  studia są dostępne niemal „na wyciągnięcie ręki”. Jak w tej nowej rzeczywistości wygląda sytuacja młodzieży wiejskiej? Jakie kierunki studiów wybiera? Jakie przyjmuje strategie studiowania? Jakie ma plany na przyszłość? Te proste, zdawałoby się, pytania, nie zawsze przynoszą oczywiste odpowiedzi.

Wprowadzenie /  9

Rozdział 1
Wyższe wykształcenie – znaczenie jednostkowe i społeczne - perspektywa wiejska
Wstęp  /  17
1.1. Zmiana wartości wyższego wykształcenia w Polsce / 18
1.2. Ze wsi na studia – dostępność wyższego wykształcenia dla młodzieży wiejskiej i chłopskiej w świetle badań i danych GUS /  26
1.2.1. Młodzież wiejska i chłopska na studiach wyższych przed II wojną światową /  27
1.2.2. Społeczne i środowiskowe różnice w dostępie do studiów wyższych w okresie Polski Ludowej /  31
1.2.3. Przełom ustrojowy a demokratyzacja szans oświatowych młodzieży wiejskiej /  41
1.3. Po studiach na wieś. Losy absolwentów wyższych uczelni /  47
Podsumowanie /  55

Rozdział 2
Drogi na uniwersytet – w poszukiwaniu adekwatnych teorii i kategorii analitycznych
Wstęp /  58
2.1. W poszukiwaniu przyczyn społecznych nierówności w edukacji – relacje pomiędzy strukturą społeczną a systemem oświatowym /  58
2.1.1. Funkcjonalna wizja społeczeństwa a edukacja  /  61
2.1.2. Konfliktowa wizja społeczeństwa a edukacja  / 66
2.2. Ruchliwość społeczna jako przedmiot zainteresowań socjologii  /  71
2.2.1. Ruchliwość społeczna jak przedmiot badań socjologii ilościowej  /   73
2.2.2. Ruchliwość społeczna jako przedmiot badań socjologii i „biograficznej” /  77
2.3. Ruchliwość społeczna w społeczeństwie ryzyka  /  79
2.4. Kariera edukacyjna jako jeden z wymiarów ruchliwości społecznej  /  83
Podsumowanie /  88

Rozdział 3     
Koncepcja pracy i zaplecze warsztatowe badań własnych
3.1. Problematyka, pytania badawcze i zasadnicza procedura badań  /  91
3.2. Charakterystyka badań  /   93
3.3. Metodologiczne problemy z określaniem badanej zbiorowości  /   99

Rozdział 4
Alokacja studentów wiejskiego pochodzenia w strukturze uniwersytetu – społeczne mechanizmy kształtowania się zbiorowości studentów
Wstęp  /  103
4.1. Młodzież wiejska i chłopska w strukturze uniwersytetu / 104
4.2. Kierunki studiów najmniej i najbardziej „zruralizowane” /  112
4.3. Regionalne zróżnicowanie pochodzenia studentów UMK w Toruniu  / 124
4.4. Czynniki determinujące zróżnicowany udział młodzieży wiejskiej na studiach  /  128
Podsumowanie / 134

Rozdział 5
Procedura rekrutacyjna na studia jako mechanizm selekcji społecznej
Wstęp / 137
5.1. Procesy selekcji społecznej w trakcie „starej” procedury rekrutacyjnej  /  139
5.2. Procesy selekcji społecznej w trakcie „nowej” procedury rekrutacyjnej  /  146
Podsumowanie  / 153

Krzysztof Wasielewski