Nieobecne wyzwanie? Integracja jako zadanie polityki społecznej wobec cudzoziemców w Polsce po 1989 roku

Książka „Nieobecne wyzwanie? Integracja jako zadanie polityki społecznej wobec cudzoziemców w Polsce po 1989 roku" podejmuje dwa zasadnicze zagadnienia. Pierwszym jest próba skonceptualizowania pola teoretycznego potrzebnego dla analiz polskiej polityki imigracyjnej po 1989 roku. Drugim - przybliżenie problemów integracji cudzoziemców w Polsce z perspektywy zadań polityki społecznej.
Autorka wychodzi z założenia, że naturalnym gruntem dla podjęcia zagadnienia integracji imigrantów jest polityka społeczna, a szczególnie jej aspekt praktyczny - pomoc społeczna. Natomiast integracja społeczna powinna być traktowana jako warunek konstytutywny tej polityki. Jednak głębsza analiza dyskursu polityki społecznej prowadzi do wniosku, że dyscyplina ta nie oferuje żadnego spójnego paradygmatu dla analizy zjawisk czy też problemów społecznych. Podobnie, jak wynika z przeglądu literatury socjologicznej, nie znajdujemy żadnej satysfakcjonującej definicji pojęcia integracji społecznej.  Tymczasem z uwagi na liczne dylematy, przed którymi stoi współczesna polityka imigracyjna, potrzebne jest ujęcie wielowymiarowe, które mogłoby uwzględnić rozmaite aspekty integracji cudzoziemców, jak np. integracja obywatelska, integracja na rynku pracy, integracja socjalna czy integracja ze społecznością lokalną. Mimo że w Polsce po 1989 roku imigranci nie stanowili ważnej kwestii społecznej, a sama polityka imigracyjna powstawała głównie pod wpływem wymogów unijnych, zadania związane z migracjami, z którymi zmagają się instytucje polityki społecznej we współczesnym świecie, zmuszają nas do wykroczenia poza horyzonty poznawcze typowe dla tradycyjnego namysłu naukowego nad tą polityką.

WPROWADZENIE/ 9
Wędrówka badacza - wędrówki badanych/ 9
Założenia aksjologiczne/ 16
Uwagi techniczne/ 19
Podziękowania/ 20

CZĘŚĆ I. TEORIE I KATEGORIE - POLITYKA SPOŁECZNA JAKO PERSPEKTYWA DLA POLITYKI IMIGRACYJNEJ
ROZDZIAŁ 1. KŁOPOTY Z POLITYKĄ SPOŁECZNĄ
1.1. Wstęp/ 23
1.2. Kluczowe pojęcia - wstępna charakterystyka/ 24
1.3. Pole dociekań z lotu ptaka/ 28
1.4. Kłopoty z definicją i statusem polityki społecznej - przegląd stanowisk/ 31
1.5. Definicje zbyt szerokie i nierefleksyjnie normatywne/ 35
1.6. Proponowane rozumienie polityki społecznej/ 41
1.7. Polityka społeczna jako nauka/ 44
1.8. Normatywne a opisowe podejście do PS i Ps - kilka uwag/ 50
1.9. Podsumowanie - cztery tezy o polityce społecznej/ 54
ROZDZIAŁ 2. INTEGRACJA SPOŁECZNA JAKO WARUNEK KONSTYTUTYWNY PS
2.1. Wstęp/ 55
2.2. Funkcje integracyjne, czyli piąta teza o polityce społecznej 56
2.3. Wąskie rozumienie PS (ad I)/ 57
2.4. Autorytarne a pluralistyczne pojmowanie PS (ad II)/ 58
2.4.1.Wartości oraz interesy jako przyczyny działań interwencyjnych/ 58
2.4.2. Woluntarystyczna i niewoluntarystyczna PS/ 59
2.5. Integracja społeczna warunkiem konstytutywnym PS (ad V)/ 61
2.5.1. Polityka społeczna w strukturze dynamiki władzy/panowania/ 63
2.5.2. Systemowy kontekst funkcjonowania PS/ 72
2.6. Kłopoty z integracją społeczną/ 77
2.6.1. Czy socjologia zapomniała o pojęciu integracji społecznej?/ 77
2.6.2. Banalizacja jako źródło nieobecności kategorii „integracja społeczna"?/ 79
2.6.3. Czy z punktu widzenia poprawności politycznej integracja jest niebezpieczna?/ 81
2.6.4. Integracja społeczna w świetle literatury socjologicznej/ 84
2.6.5. Proponowane rozumienie integracji społecznej/ 88
2.7. Podsumowanie/ 94
ROZDZIAŁ 3. POLITYKA IMIGRACYJNA W KONTEKŚCIE POLITYKI SPOŁECZNEJ
3.1. Wstęp/ 96
3.2. Uwagi o teoriach migracji/ 97
3.3. Migracje, polityka migracyjna, imigracyjna i pokrewne pojęcia/ 100
3.4. Czy po 1989 roku imigranci stanowili w Polsce kwestię społeczną?/ 106
3.5. O niektórych uwarunkowaniach polskiej polityki imigracyjnej/ 108
3.6. Główne modele polityki migracyjnej/ 109
3.7. Asymilacja, integracja, gettoizacja jako formy przystosowywania się imigrantów do życia w nowych warunkach/ 113
3.8. Polityka imigracyjna w kontekście polityki społecznej/ 119
3.8.1. Czego należy/wolno „wymagać" od imigrantów?/ 122
3.9. Podsumowanie/ 126
ROZDZIAŁ 4. POLITYKA IMIGRACYJNA - KATEGORIE I DZIEDZINY
4.1. Cudzoziemcy jako kategoria badawcza i praktyczna/ 129
4.1.1. Uchodźcy i azylanci/ 132
4.1.2. Repatriacje i repatrianci/ 134
4.2. Dziedziny polityki imigracyjnej wobec cudzoziemców/ 136
4.2.1. Polityka prawna/ 136
4.2.2. Polityka wizowa/ 139
4.2.3. Polityka zatrudnienia/ 141
4.2.4. Polityka repatriacyjna/ 145
4.2.5. Polityka uchodźcza i azylowa/ 148
4.2.6. Polityka karna/ 150
4.2.7. Polityka edukacyjna/ 153
4.2.8. Polityka kulturalna/ 155
4.2.9. Polityka informacyjna/ 157
4.2.10. Polityka paszportowa/ 158
4.2.11. Polityka naturalizacyjna/ 159
4.2.12. Polityka antydyskryminacyjna/ 161
4.2.13. Polityka wielokulturowości/ 164
4.2.14. Polityka integracyjna?/ 167
4.3. Podejście technokratyczno-prawne a kulturowo-polityczne do polityki imigracyjnej/ 171
4.4. Podsumowanie/ 172

CZĘŚĆ II. CUDZOZIEMCY W POLSCE - BADANIA I DYSKURS PUBLICZNY
ROZDZIAŁ 5. BADANIA NAD CUDZOZIEMCAMI I POLITYKĄ IMIGRACYJNĄ W POLSCE
5.1. Główne nurty badań/ 177
5.2. Badania zespołu Ewy Nowickiej/ 179
5.3. Badania nad sytuacją uchodźców/ 183
5.4. Badania dotyczące repatriantów/ 186
5.5. Badania środowiska Wietnamczyków w Polsce/ 188
5.6. Problematyka polityki imigracyjnej w Polsce w opracowaniach badawczych/ 190
5.7. Obszary niewiedzy - zjawiska zaniedbane badawczo/ 194
ROZDZIAŁ 6. OBCY ŚWIAT OBOK NAS? WIETNAMCZYCY W POLSCE W ŚWIETLE DYSKURSU PRASOWEGO
6.1. Dyskurs medialny jako element kontekstu polityki imigracyjnej/ 198
6.2. Dane wstępne/ 200
6.3. Charakterystyka analizowanego materiału prasowego/ 202
6.4. Konteksty, w jakich Wietnamczycy pojawiają się w prasie/ 204
6.4.1. Legalne i nielegalne zatrudnienie obcokrajowców w Polsce/ 204
6.4.2. Problem przestępczości/ 207
6.4.3. Stosunek Polaków do Wietnamczyków/ 210
6.5. Obcy i przestępczy świat obok nas?/ 212
6.6. Podsumowanie/ 213

CZĘŚĆ III. W STRONĘ REKOMENDACJI
ROZDZIAŁ 7. POLITYKA SPOŁECZNA A JAKOŚĆ PAŃSTWA - NA PRZYKŁADZIE ZAGADNIEŃ POLITYKI IMIGRACYJNEJ
7.1. Wstęp/ 221
7.2. Zinstytucjonalizowane monitorowanie procesów społecznych jako cecha współczesności/ 222
7.3. Demokracja a wyzwania polityki społecznej/ 225
7.4. Model analizy sprawności państwa/ 227
7.5. Podsumowanie/ 237
ROZDZIAŁ 8. POLSKA POLITYKA SPOŁECZNA A ZAGADNIENIE INTEGRACJI SPOŁECZNEJ IMIGRANTÓW
8.1. Jaka powinna być integracja cudzoziemców w Polsce?/ 240
8.2. Przyszła polityka imigracyjna/ 242
8.3. Uproszczenie pola rozważań/ 243
8.4. Skomplikowanie pola rozważań/ 245
8.5. Instytucjonalno-prawne wymiary integracji/ 248
8.6. Bezpieczeństwo ontologiczne, czyli symboliczno-kulturowe wymiary integracji/ 250
8.7. Bezpieczeństwo socjalne a bezpieczeństwo ontologiczne/ 252

ZAKOŃCZENIE/ 255
Czy procesy migracyjne podważają współczesną demokrację?/ 259
LITERATURA/ 265

Katarzyna Szymańska-Zybertowicz