Pałace-instytucje dziewiętnastowiecznego Wrocławia. Znak patronatu obywatelskiego

W niniejszej książce uwaga autorki koncentruje się na dwóch, ściśle ze sobą powiązanych, obszarach badawczych. Pierwszy z nich obejmuje znamienne dla XIX stulecia zjawisko kształtowania się patronatu obywatelskiego, które najpełniej zaznacza się w sferze budownictwa publicznego. Ponieważ architektura tych założeń nawiązuje do architektury pałacowej, dlatego określono je mianem „pałaców-instytucji”. Autorka, dokonując analizy poszczególnych założeń, starała się udowodnić, że elementy pałacowej architektury służyły wyeksponowaniu pewnych treści, a ich historyzujące formy nie są przypadkowe i nie wynikają ze względów jedynie estetycznych – nie były to tylko akcenty w panoramie miasta, ale znaki komunikujące o jego stanie ekonomicznym i poziomie zamożności obywateli, którzy preferowali określone wartości, jednym słowem stawały się znakami patronatu obywatelskiego.

Wprowadzenie / 11

Rozdział 1. Mecenat artystyczny a terminy oznaczające wsparcie dla sztuki
1.1. Mecenat artystyczny a polityka artystyczna / 29
1.2. Propaganda i reprezentacja – podstawowe funkcje sztuki w służbie państwowej / 30
1.3. Mecenat pojmowany jako wymiana podarunków / 38
1.4. Ekonomia artes liberales / 41
1.5. Konotacja terminów: mecenas, protektor, patron, fundator, sponsor, zleceniodawca / 43 

Rozdział 2. Kontekst kulturowy i społeczny oraz polityczny XVIII-wiecznego Oświecenia w Prusach i jego znaczenie dla modernizacji państwa na początku XIX stulecia
2.1. Uwagi ogólne; wizerunek Apolla jako alegoria epoki / 53
2.2. Rozwój teorii państwa i prawa a społeczeństwo niemieckie / 56
2.3. Reorganizacja struktury państwa pruskiego po 1807 r. w aspekcie poglądów Johanna Gottlieba Fichtego, Wilhelma von Humboldta i Friedricha Schillera / 59
2.4. Znaczenie wykształconego mieszczaństwa – Bildungsbürgertum w kulturze umysłowej Niemiec / 61
2.5. Masoni i iluminaci / 65

Rozdział 3. Wrocław na przełomie XVIII i XIX stulecia
3.1. Ogólna charakterystyka miasta w kontekście zmian w systemach: politycznym, ekonomicznym i samorządowym oraz kwestia żydowska / 69
3.2. Przesłanki dla konsolidacji społeczności miejskiej – kod tradycji i kod modernizacji / 74

Rozdział 4. Kod powiązań w obszarach nauki, sztuki, przemysłu i kultury oraz filantropii
4.1. Powstanie i profil działalności Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej / 92
4.2. Geneza Wrocławskiego Związku Artystów i założenie Śląskiego Towarzystwa Artystycznego / 97
4.3. Powstanie i zakres działalności Wrocławskiego Związku Rzemiosł / 102
4.4. Zawiązanie Towarzystwa Przyjaciół Teatru / 108
4.5. Cel i założenia Stowarzyszenia Przyjaciół Humanitaryzmu / 109
4.6. Powstanie Zakładu Wychowawczego dla Niewidomych i Zakładu Wychowawczego dla Głuchoniemych oraz inne przejawy działań charytatywnych / 111

Rozdział 5. Pałace-instytucje z pierwszej połowy XIX wieku
5.1. Loża „Fryderyk pod złotym berłem” w kontekście biblijnych realizacji króla Salomona / 124
5.2. Giełda zwana „Starą”, czyli wrocławskie Palazzo Farnese / 139
5.3. Motywy pałacowe w architekturze Teatru Miejskiego / 155
5.4. Willa renesansowa jako model siedziby dla Stowarzyszenia Przyjaciół Humanitaryzmu / 169
5.5. Nawiązania do architektury pałacowej w pierwszym budynku Zakładu Wychowawczego dla Głuchoniemych i dalszy rozwój kompleksu / 177
5.6. Domy Fundacji Fraenckla / 186

Rozdział 6. Kod wzrostu aktywności obywatelskiej; rozszerzanie sieci powiązań
6.1. Wrocławskie resursy i nowe kupieckie organizacje znakiem postępującego różnicowania profilów działalności / 191
6.2. Loże wolnomularskie a kwestia Żydów / 199
6.3. Pod patronatem Friedricha Schillera i Alexandra von Humboldta / 202
6.4. Związki o charakterze patriotycznym / 207
6.5. Kod integracji. Wzajemna praca na rzecz społeczeństwa / 209

Rozdział 7. Pałace-instytucje z drugiej połowy XIX wieku
7.1. Ogród Zoologiczny – publiczne założenieo programie edukacyjno-rekreacyjnym / 223
7.2. Gotycka architektura Nowej Giełdy jako znak poszukiwań tożsamości wrocławian / 240
7.3. Giełda Zbożowa – syndrom nowej epoki / 254
7.4. Wzgórze Liebichów – prywatna fundacja o funkcji pomnika kommemoratywnego / 266
7.5. Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych, architektura o wielowątkowej semantyce / 277
7.6. Projekt siedziby Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej / 296
7.7. Wrocławskie zakłady kąpielowe – centrum rozrywki i rekreacji / 306

Zakończenie / 315
Przyjęte skróty / 321
Spis ilustracji / 323
Literatura wybrana / 329
Indeks nazwisk / 343
Palace-Institutions of the 19th Century Wrocław – a sign of civic patronage (Summary) / 357

Bożena Grzegorczyk