Pamiętnik Sztuk Pięknych: Fin de siecle odnaleziony. Mozaika przełomu wieków. Fin de siecle rediscovered. A mozaic of the turn of the century. 10/2015

Tom Fin de siècle odnaleziony. Mozaika przełomu wieków to próba nowego spojrzenia na sztukę przełomu XIX i XX wieku.

Dotychczasowe badania sztuki tego okresu zazwyczaj ograniczały się do analizy i oceny artystycznego poziomu prac stworzonych między 1880 a 1914 rokiem. Przez długi czas wielu przejawom twórczości tego okresu (np. fotografii czy sztuce popularnej) odmawiano artystycznych walorów, co znacznie zawężało horyzonty badawcze. W ciągu ostatnich kilku dekad pole badań nad fin de siècle’em uległo rozszerzeniu, a ich metodologia wzbogaciła się o nowe narzędzia. Stąd autorzy tekstów zawartych w tomie odstąpili od wartościowania dzieł, zwracając się ku zjawiskom kulturowym i społecznym towarzyszącym temu specyficznemu przełomowi. Podjęli kwestie odrębności i wspólnoty kolejnych secesji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Analizowali między innymi zagadnienia formacji intelektualnej twórców, także tych działających na obrzeżach środowisk artystycznych. Interesowali się twórczością artystów traktowanych niegdyś marginalnie lub z różnych względów niedocenionych. Pozwoliło to na analizy licznej grupy dzieł sztuki dotychczas niecharakteryzowanych w tak szerokiej panoramie kontekstów kulturowych. Rozszerzenie zakresu rozpoznanych dzieł umożliwiło zmianę odbioru i oceny funkcjonowania sztuki około 1900 roku w muzealnych kolekcjach, do tej pory badanych jedynie w ujęciach monograficznych, historycznych lub ikonograficznych.

Tom, prezentując rozmaite perspektywy badawcze, weryfikuje i poszerza obraz belle époque.

Od redaktora (Jerzy Malinowski)  / 9

Wstęp (Piotr Kopszak)  / 11

Erik Buelinckx, Henry van de Velde’s use of the concept of art nouveau in his early writings  / 13

Grzegorz P. Bąbiak, Almanachy literacko-artystyczne europejskiego fin de siècle’u  / 19

Karolina Karpińska, „Wszystko bowiem teraz było fin-de-siècle!” Panorama społeczna i kulturowa końca XIX wieku na podstawie powieści Fin-de-siècle’istka Gabrieli Zapolskiej  / 27

Jeremy Musson, “Snatched from Time’s effacement”: Sargent’s portrait of the Sitwells and the embers of aristocratic life  / 33

Łukasz Pisarzewski, Z Chopinem w godle. Młoda Polska w Paryżu  / 43

Anna Żakiewicz, Demon seksu czy intelektu? Wizerunek femme fatale w młodzieńczej twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza  / 53

Tomasz F. de Rosset, Niezborni nowatorzy końca wieku (wieków)  / 59

Radosław Okulicz-Kozaryn, Samowywyższenie i strącenie w śmiech. Wędrówka ducha myśli Bolesława Biegasa i Mistrz Kłębek Henryka Piątkowskiego  / 65

Zuzanna Markiewicz, „Ostatni błysk bohaterstwa w dekadencji” – dandys w walce o piękno nowoczesne  / 71

Emilia Śliwczyńska, Dandys ponowoczesny – powrót czy reinterpretacja?  / 75

Katie Ann Smith, Karoline Schwenke, Arthur Wakerley – Businessman, Politician, Architect and Turkey Lover  / 81

Urszula Kozakowska-Zaucha, „No, pierwsza porządna wystawa”. Nowa przestrzeń dla sztuki – Raumkunst i salony sztuki  / 85

Julia C. Reuckl, Between dilettantism and independent art – The situation of women at the Vienna School of Arts and Crafts exemplified by the case of Adele von Stark  / 91

Anne Marie ten Bokum, Art nouveau ladies at work: rediscovered women artists in the collection of Design museum Gent  / 97

Katarzyna Anna Kesling, Twórczość portretowa Marii Nostitz-Wasilkowskiej  / 101

Marta Rachlewicz, Between Art, Craft and Industry. Porcelain techniques of Fanny Garde and Effie Hegermann-Lindencrone  / 107

Aleksandra J. Kasprzak, Zjawisko polskich szkieł historyzujących wytwarzanych dla kolekcjonerów  / 113

Joanna Regina Kowalska, Secesyjne hafty, aplikacje i inkrustacje w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie  / 119

Andrzej Szczerski, Esperanto and the national style c. 1900  / 127

Arlene Peukert, Hidden treasures rediscovered – the Bigot Pavilion in the collection of the Museum of Applied Arts Budapest  / 131

Maria Zwierz, Poszukiwania nowych idei i form życia duchowego – symptomy tego zjawiska na wrocławskiej Wystawie Rzemiosła i Rzemiosła Artystycznego w 1904 roku  / 137

Dariusz Kacprzak, „Szczecińskie walki o sztukę”, czyli o pomorskim spotkaniu Polikleta z Vincentem van Goghiem u schyłku belle époque  / 147

Aneta Pawłowska, Czy istnieje południowoafrykańska belle époque?  / 157

Wacława Milewska, Autosakralizacja w sztuce Jacka Malczewskiego – ortodoksja, świętokradztwo czy akt genezyjskiej „wiary widzącej” Juliusza Słowackiego?  / 163

Agnieszka Bagińska, „Wędrówki po pracowniach” polskich artystów u schyłku XIX wieku  / 171

Ewa Ziembińska, Nabiści i bracia Natansonowie. Historia paryskiej kolekcji  / 179

Dorota Seweryn-Puchalska, „Miejski zapach ludzki! Znienawidzona rzecz!” Kolonie artystyczne – w poszukiwaniu Heimatu  / 185

Dorota Kudelska, Między Secesją a Hagenbundem – artyści polscy w Wiedniu 1898–1914  / 191

Anna Gawarecka, Świat w chorobliwych barwach malowany. O czeskich powrotach do fin de siècle’u  / 199

Agnieszka Gryglewska, Agnieszka Witkowska, Wzory secesji na wrocławskich elewacjach – materiały i technologie  / 207

Szymon Piotr Kubiak, Deutsche Mannschaft. Gmach paryskiego Théâtre des Champs-Élysées oraz recepcja architektury niemieckiej u progu wielkiej wojny  / 215

Piotr Kibort, Między metropolią a prowincją. Tradycjonalizm i modernizm w projektach architekta Jarosława Wojciechowskiego (1874–1942)  / 221

Oleksandr Overchuk, Witraż świecki we Lwowie na początku XX wieku. Przeoczona perła  / 227

Aneta Czarnecka, Świątynia „Promienistego kamienia” – niezrealizowane projekty świątyń jako przykład Gesamtkunstwerk Hugona Höppenera (Fidusa)  / 233

Piotr P. Czyż, Echa malarstwa polskiego modernizmu w nokturnach graficznych. Inspiracje i autointerpretacje Zofii Stankiewiczówny i Feliksa Jabłczyńskiego  / 239

Jan Gondowicz, Monsieur Sans-Gêne  / 247

Agnieszka Salamon-Radecka, Zapomniany wielkopolski artysta Jan Kazimierz Mycielski (1864–1913) i początki polskiej grafiki artystycznej  / 253

Lejła Chasjanowa, Dirce chrześcijańska Henryka Siemiradzkiego i Pojedynek Ilji Riepina na Drugim Biennale w Wenecji w 1897 roku  / 259

Anna Manicka, Pocałunki, wiolonczela i cylinder. Nieznane aspekty grafiki Konstantego Brandla ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie  / 267

Renata Piątkowska, „Otworzyć nowe niebo”. Artyści i żydowska nowoczesność w Polsce  / 273

Krystyna Kulig-Janarek, Od spraw narodowych do uciech doczesnych, czyli o galicyjskich „swojskich” drukach użytkowych z początku XX wieku  / 279

Magdalena Czubińska, Najstarsze polskie plakaty komercyjne (wydane do 1914 roku) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie  / 285

Katarzyna Podniesińska, Ekslibris młodopolski – wizytówka właściciela, wizytówka twórcy (zbiory Muzeum Narodowego w Krakowie)  / 293

Piotr Kopszak, Metafory życia konsekrowanego około 1900 roku  / 299

Aleksandra Pawlikowska, Kwiaty Jana Bulasa  / 303

Adam Szeląg, Źródło życiodajnej energii czy narzędzie lucyferycznej siły? Symbolika światła słonecznego w dobie fin de siècle’u na przykładzie „dyptyku bretońskiego” Ludwika de Laveaux  / 309

Justyna Guze, Późna twórczość artystów. Uwagi na marginesie rysunku Henriego-Josepha Harpignièsa Pejzaż leśny (1907) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie  / 317

Ewa Gwiazdowska, Młody artysta w drodze. Alfred Meister w poszukiwaniu prawdy sztuki  / 321

Izabella Powalska, Twórczość łódzkich malarzy przełomu XIX i XX stulecia  / 327

Agata Wojcik, Odaliski, Persjanki, Superby… Wizja kobiety orientalnej w twórczości Pantaleona Szyndlera  / 335

Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Secesja w Zakopanem?  / 341

Maria Stopyra, Inspiracje młodopolskich rzeźbiarzy w kontekście wystawy „Polska rzeźba fin de siècle’u”  / 347

Anna Feliks, Pierwsze polskie autorskie meble wyplatane. Projekt Franciszka Bruzdowicza dla Szkoły Koszykarskiej w Skołyszynie (1902 rok)  / 353

Katarzyna Łomnicka, Józef Sperling (1884–1949) – przedsiębiorca i innowator  / 365

Stanisław Stefan Mieleszkiewicz, Europejskie stolarstwo i meblarstwo przełomu XIX i XX wieku  / 371

Elżbieta Matyaszewska, Przestrzeń kawiarni i przestrzeń sztuki. Jama Michalika w Krakowie, fin de siècle i Młoda Polska  / 383

Karolina Prymlewicz, „Krzesło do siedzenia”. O secesyjnej sztuce stosowanej w karykaturze niemieckiej  / 393

Jan Wiktor Sienkiewicz