Ryszard Demel. W drodze do tajemnicy światła

2024-03-13 10:33:34

Sztuka polska powstająca za granicą nie jest w Polsce znana, chociaż od dawna nie znajduje się na indeksie. Wbrew pozorom nasze muzea posiadają wcale pokaźne kolekcje emigracyjnych artystów, ponieważ kupowanie za granicę znakomitych prac rodaków w poprzedniej epoce przynosiło kuratorom poczucie dobrze spełnionego obowiązku i świadomość komplementarności muzealnego zbioru, a także last but not leastbyło swego rodzaju grą z ówczesną władzą. Monografia Ryszarda Demela została wydana w ramach Prac Archiwum Emigracji oraz Zakładu Historii Sztuki Kultury Polskiej na Emigracji w Katedrze Historii Sztuki i Kultury Wydziału Nauk Historycznych  Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.Jej autor, Jan Wiktor Sienkiewicz ma na swoim koncie liczne publikacje dotyczące polskich artystów z emigracji i planuje następne (między innymi o Halinie Korn-Żuławskiej i Janie Marianie Kościałkowskim. Tym, którzy są zainteresowani tematem, polecam ciekawe wspomnienia z dzieciństwa Korn-Żuławskiej  - wydane w 1983 r. już po jej śmierci - Wakacje kończą się we wrześniu). W 1991 r. w warszawskiej Zachęcie odbyła się wystawa„Jesteśmy” pokazująca prace artystów emigracyjnych, w tym także Ryszarda Demela. Był on między innymi uczniem Mariana Szyszko-Bohusza w Studium Malarstwa i Grafiki w Londynie. Rysunki i obrazy Demela nie przekraczają pewnego poziomu banalności, co więcej, wygląda, jakby artysta posługiwał się kilkoma różnymi stylami – w zależności od sytuacji. Piękne są niektóre projekty tkanin. Jeszcze w trakcie studiów Demel rozpoczął praktyki w pracowni znanego witrażysty Josepha E. Nuttgensa, które to spotkanie przesądziło o dalszej drodze twórczej artysty. Jego pierwsze samodzielne projekty zostały wykonane na sposób tradycyjny, to znaczy odpowiednio przycięte kawałki szkła były scalane za pomocą ołowianych dwuteowników, spajanych cyną.Potem Demel zaproponował nowe rozwiązanie, a mianowicie witraż refrakcyjny(szkło jest ustawione nie płasko, ale na sztorc; nasuwa mi się porównanie z drzeworytem sztorcowym, ciętym w poprzek słojów). Kawałki szkła stojące początkowo na specjalnie podświetlonym stole - na sztorc - są podklejane najpierw plasteliną, a potem stabilizowane gorącym woskiem i wreszcie masą betonową. Witraż taki przepuszcza mniej światła, ale sprawia wrażenie, jakby on był jego źródłem. Najsłynniejsze witraże Demela to tondo z Matką Boską z czerwonymi makami (nawiązanie do batalii II Korpusu pod Monte Cassino) i witraże z postaciami lokalnych świętych w krypcie katedralnej w Padwie. Te ostatnie zostały - niestety - podświetlone lampami jarzeniowymi, co do pewnego stopnia przytłumiło załamanie promieni słonecznych w szkle i osłabiło efekt „świecenia” szkła. Ogromną zaletą książki,szczególnie w rozdziale poświęconym witrażom, są zdjęcia pokazujące zbliżenia powierzchni witraży refrakcyjnych, witraży w trakcie realizacji, a nawet malutkie zdjęcie z pracowni, prezentujące zgromadzone materiały, odpowiednio przycięte kawałki szkła w stosikach. Publikacja pióra Jana Wiktora Sienkiewicza niewątpliwie wypełnia pewna lukę w historii sztuki,zarówno polskiej, jak i angielskiej. Mówiąc o sztuce angielskiej, mam na myśli wydaną ostatnio monografię Douglasa Halla Art.In exile. Polish painters In post-war Britain. Nie zawadzi dodać, że Halljest Szkotem, nie Polakiem, i choć wydawca nazywa bohaterów jego książki „marginalized artists”, nie ulega wątpliwości, że także dla Brytyjczyków staliśmy się w pewien sposób warci uwagi. „Nowe Książki” 12/2010, s. 50.

2024-03-13 10:33:34

Pięknie wydana i bardzo interesująco napisana książka. Ł.

2024-03-13 10:33:39

Książka poza przybliżeniem i opisem twórczości artystycznej Ryszarda Demela, stanowi interesującą lekturę, w której odnajdujemy rozległe tło historyczne oraz uwarunkowania polityczne, jakie zadecydowały o losach artystycznych wielu rodzących się w warunkach wojennych i tuż powojennych polskich talentów artystycznych, których dorobek i osiągnięcia są prawie całkowicie nieznane i pomijane w dziejach sztuki polskiej XX wieku.

2024-03-13 10:33:39

Sienkiewicz ukazuje ewolucję sztuki Demela - od klasycznego aktu rzymskiego po kubistyczne inspiracje w projektach scenograficznych, zaznaczając również proweniencje sztuki metafizycznej Chirico. Ważkie jest pokrewieństwo sztuk w twórczości artysty, związki zachodzące pomiędzy sztukami plastycznymi a muzyką i teatrem. Fragment recenzji opublikowanej w "Głosie Uczelni" (11/2010)