Paradoksy apofatyzmu

W monografii przedstawiono trzy logiczne aspekty apofatyzmu: semantyczny, epistemiczny oraz teorio-porządkowy na podstawie trzech najpopularniejszych interpretacji tej doktryny – teologii apofatycznej rozumianej jako teologia milczenia, teologicznego sceptycyzmu oraz mistycyzmu o pochodzeniu neoplatońskim.

Na teologii milczenia ciąży paradoks o charakterystyce zbliżonej do znanych paradoksów semantycznych (na przykład paradoksu kłamcy) – skoro mówimy, że o Bogu nic nie można powiedzieć, właśnie o nim coś powiedzieliśmy, przeczymy zatem sami sobie. Na kartach tej książki przeprowadzono analizy, z których wniosek każe uznać obecne w literatu-rze próby zachowania spójności tej doktryny za niesatysfakcjonujące. Pokazano także, że wykładnia teologicznego sceptycyzmu wyrażona w języku epistemicznej logiki modalnej przybiera postać znanych paradoksów epistemicznych: problemu Moore’a, paradoksu poznawalności Churcha-Fitcha oraz paradoksu wiedzy (znawcy). W końcu ujawniono teologiczne, filozoficzne i logiczne problemy rekonstrukcji neoplatońskiego mistycyzmu w obrębie algebry zbioru potęgowego, wliczając warunki, pod jakimi można w jej ramach wywieść sprzeczność w stylu antynomii Russella. Można uznać, że monografia przedstawia argumentację za tezą, według której paradoksalna samozwrotność stanowi inherentną i niezbywalną własność teologii apofatycznej, zdając przy okazji sprawę z imponującego filozoficznego (i logicznego) potencjału tej doktryny.

Przedmowa / 11
Wstęp / 13

Część pierwsza
Aspekt semantyczny (oraz logiczny sensu largo)

Rozdział 1. Teologia apofatyczna jako teologia milczenia / 33
Pseudo-Dionizyjskie korzenie teologii milczenia / 34
Teologia milczenia – źródła niewysławialności i kwestia nazewnictwa / 39
Paradoksalny charakter teologii milczenia / 42
Uwaga o kategorii językowej terminu „Bóg” / 51

Rozdział 2. Negacja jako „zaprzeczenie wszystkich bytów” / 57
Twierdzenia / 58
Zaprzeczenia „jednostkowe” oraz „zaprzeczenie wszystkich bytów” / 59
Dyskusja / 61

Rozdział 3. Słaba teoria niewysłowionego / 65
Własności substancjalne i formalne / 66
Dyskusja / 69

Rozdział 4. Uniwersalna i egzystencjalna zasada teologii negatywnej / 77
Metafora ciemności / 77
Dwie zasady teologii negatywnej i ich paradoksalne konsekwencje / 78
Strategie Küglera / 82
Dyskusja / 83

Rozdział 5. Semantyczna zasada teologii negatywnej / 89
Wewnętrzne i zewnętrzne problemy języka religijnego / 89
Bóg jako obiekt poza zakresem przedmiotowym predykatów ludzkiego języka / 91
Dyskusja / 94

Rozdział 6. Elementy logiki modalnej w formalnej rekonstrukcji tezy o niewysławialności / 97
Prawdy fundamentalne i przygodne / 98
Fundamentalna zasada teologii negatywnej i milczenie w „teologicznym pokoju” / 101
Dyskusja / 103

Rozdział 7. Klasyczna teoria niewysławialności / 113
Typologia znaczeń i możliwych teorii religii / 113
Tajemnica częściowego znaczenia / 115
Teoria nonsensu / 120
Dyskusja / 123

Rozdział 8. Pozytywna teologia negatywna / 137
Cztery tezy i typologia interpretacji apofatycznej doktryny Pseudo-Dionizego Areopagity / 138
Agnostyczna teologia negatywna / 144
Negatywna teologia negatywna / 153
Pozytywna teologia negatywna / 156
Dyskusja / 162

Część druga
Aspekt epistemiczny

Rozdział 9. Niewysławialność vs niepoznawalność. Uwaga o relacjach między językiem a umysłem w kontekście apofatycznym / 175
Problem niekomunikowalności znaczenia w języku religijnym / 177
Język a poznanie / 182

Rozdział 10. Teologia apofatyczna jako teologiczny sceptycyzm / 191
Mojżesz Majmonides / 192
Paradoksalny charakter teologicznego sceptycyzmu / 197
Posiadanie i nabywanie wiedzy jako model procesów mentalnych w kontekście teologicznego sceptycyzmu / 198

Rozdział 11. Epistemiczne paradoksy teologicznego sceptycyzmu / 201
Problem Moore’a / 203
Paradoks Churcha-Fitcha / 207
Paradoks znawcy (knower’s paradox) / 212

Część trzecia
Aspekt teorio-porządkowy

Rozdział 12. Teologia negatywna jako mistycyzm inspirowany neoplatonizmem / 219
Neoplatońskie źródła teologii apofatycznej / 220
Neoplatonizm Damascjusza a apofatyzm / 224

Rozdział 13. Ontologia formalna neoplatońskiego mistycyzmu / 227
Własności jako relacje część–całość / 228
Porządki na klasie przedmioto-własności / 230
Dyskusja / 234

Zakończenie / 245
Bibliografia / 257
Spis rysunków / 271
Summary / 273
Indeks osób / 277

Piotr Urbańczyk