Poznając siebie, czyli konceptualne podstawy samowiedzy

„Sądzę, że...", „Myślę, że...", „Jest mi smutno", „Cieszę się", „Przeraża mnie, że", „Zimno mi", „Jestem zła", „Jestem szczęśliwa" itd. - to tylko nieliczne przykłady z całej palety zdań odnoszących się do kondycji psychicznej człowieka, jego doznań, odczuć i postaw. Zdania takie nazywa się raportami pierwszoosobowymi, a zdolność do ich formułowania jest jednym z wyznaczników bycia osobą - autonomicznym, samoświadomym podmiotem. Wiedza podmiotu o sobie samym, o swoich stanach mentalnych, o własnym życiu psychicznym warunkowana jest jego zdolnością do autorefleksji.

Celem niniejszej książki jest zbadanie, jak powstaje samowiedza, jakie warunki muszą zostać spełnione, by mówić o samowiedzy. Podłoże tych badań stanowić będą wybrane teorie pojęć. Szczególnym rodzajem raportów pierwszoosobowych są wypowiedzi typu „Uważam, że p", „Jestem przekonana, że p" itd. Są to tzw. nastawienia sądzeniowe, inaczej postawy propozycjonalne, które wyrażają postawę osoby wobec treści sądów przez nią głoszonych. Przyjmuje się tu założenie, że składnikiem tej treści są pojęcia. Czym jednak są pojęcia tworzące myśli, które następnie podmiot w akcie refleksji przypisuje sobie i z których zdaje sobie sprawę, wkraczając tym samym na teren samowiedzy? Nie chodzi przy tym o językoznawcze ujęcie kwestii pojęć, ale o podejścia prezentowane w teoriach filozoficznych i psychologicznych. Przyglądając się postawom i zachowaniom podmiotu, wydaje się, że łatwiej odpowiedzieć na pytanie o to, po co nam pojęcia, niż o to, czym pojęcia są. W dalszych rozważaniach jeszcze nieraz powracać się będzie do założenia, że pojęcia pełnią w podmiocie ważną rolę poznawczą, z uwagi na to, że tworzą treść nastawień sądzeniowych. Zatem pierwszą tezą głoszoną w niniejszej pracy jest teza o pojęciowych składnikach treści stanów psychicznych.

Wprowadzenie /9

Część I. Samowiedza - podejścia badawcze
Wstęp /19
Rozdział 1.Teza o trójaspektowości samowiedzy i jej pojęciowych składnikach
Zarys problematyki samowiedzy na tle historycznym /21
1.1. Samowiedza w aspekcie psychologicznym /25
1.2. Samowiedza w aspekcie epistemologicznym /34
1.3. Samowiedza w aspekcie metafizycznym /44
Rozdział 2. Samowiedza - podejścia współczesnej filozofii umysłu /53
2.1. Nastawienia sądzeniowe jako przedmiot samowiedzy /53
2.2. Trójaspektowość samowiedzy a jej model w teoriach redukcjonistycznych /62
Podsumowanie /77

Część II. Od pojęć do samowiedzy
Wstęp /83
Rozdział 1. Problem pojęciowego charakteru treści /87
1.1. Cechy treści pojęciowej /90
1.2. Treść niepojęciowa /100
Rozdział 2. Od teorii pojęć do teorii samowiedzy. Projekt Peacocke'a /111
2.1. Peacocke a Frege /112
2.2. Normatywność pojęć /117
2.3. Samowiedza /121
Rozdział 3. Czy Reprezentacyjna Teoria Umysłu może stanowić podstawę dla teorii samowiedzy? Fodor vs. Peacocke /131
3.1. Czym są pojęcia według Fodora? /131
3.2. Fodor a Frege /139
3.3. Samowiedza /145
Rozdział 4. Treść znaturalizowana. Millikan vs. Peacocke /149
4.1. Nośniki treści a Fregowskie sensy /149
4.2. Samowiedza /155
Podsumowanie /161

Część III. Samowiedza a eksternalizm
Wstęp /169
Rozdział 1. Problem samowiedzy na tle dyskusji eksternalizm-internalizm /173
1.1. Przegląd wybranych stanowisk eksternalistycznych i internalistycznych w odniesieniu do samowiedzy /174
1.2. Kwestia eksternalizmu w redukcjonistycznych teoriach umysłu /187
Rozdział 2. Problem eksternalizmu w świetle trójaspektowości samowiedzy /193
2.1. Aspekt psychologiczny samowiedzy a eksternalizm semantyczny i epistemologiczny /194
2.2. Aspekt metafizyczny samowiedzy a eksternalizm semantyczny /200
2.3. Aspekt epistemologiczny samowiedzy a eksternalizm epistemologiczny /214
Rozdział 3. Zagadnienie posiadania pojęcia przekonania w teoriach internalistycznych i eksternalistycznych /221
3.1. Eksternalistyczne ujęcie pojęcia przekonania /222
3.2. Internalistyczne ujęcie pojęcia przekonania /225
3.3. Czy da się pogodzić eksternalizm z autorytetem pierwszej osoby? /229

Podsumowanie /235
Zakończenie /241
Bibliografia /255
Indeks pojęć /263

Anita Pacholik-Żuromska