Prawo własności nieruchomości w działalności legislacyjnej Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego (1807–1830)

Tematem monografii jest fundamentalna kwestia regulacji prawnych dotyczących własności nieruchomości w przełomowych dla części ziem polskich pierwszych trzech dekadach XIX wieku. Wprowadzenie na terenie Księstwa Warszawskiego Kodeksu Napoleona było w dziedzinie prawa cywilnego zmianą rewolucyjną zastępującą wiele instytucji dawnego polskiego prawa prywatnego, opartego w zasadniczej swej części na normach zwyczajowych, oraz nadal tkwiące w feudalizmie prawa pruskie i austriackie. Co więcej, prawo to zostało narzucone wbrew woli ówczesnych elit politycznych i prawniczych. […]

Monografia ma charakter syntetyczny i analityczny jednocześnie. Przede wszystkim autor zebrał w praktyce całość dotychczasowych cząstkowych wydawnictw źródłowych i opracowań związanych z tematem, a dodatkowo dzięki własnym badaniom archiwalnym pogłębił i poszerzył temat, nadając mu zwartą i logiczną całość.

Fragment recenzji Zbigniewa Naworskiego

Wykaz skrótów

Wstęp

Rozdział 1. KN i prawo własności nieruchomości
1.1. Suma tradycji i rewolucji
1.2. Uwagi o zjawisku recepcji prawa w kontekście KN na ziemiach polskich
1.3. Klasyfikacja praw rzeczowych
1.4. Definicja prawa własności
1.5. Możliwość przymusowego wywłaszczenia
1.6. Przedmioty prawa własności
1.7. Nieruchomości jako przedmioty prawa własności
1.8. Podmioty prawa własności
1.8.1. Osoby fizyczne
1.8.2. Osoby prawne

Rozdział 2. Prawo własności nieruchomości w działalności legislacyjnej Księstwa Warszawskiego (1807–1815)
2.1. Powstanie Księstwa Warszawskiego i jego system konstytucyjny
2.2. Wprowadzenie KN w Księstwie Warszawskim
2.3. Prawodawstwo Księstwa Warszawskiego
2.3.1. Obowiązek zapewnienia kwaterunku wojskowego przez właścicieli
2.3.2. Przymusowe wywłaszczenie i czasowe zajęcie nieruchomości na użytek publiczny
2.3.3. Ograniczenia wynikające z prawa górniczego
2.3.4. Koncepcje zmian prawa hipotecznego
2.3.4.1. Hipoteka francuska
2.3.4.2. Próby reformy
2.3.5. Prawa chłopów do ziemi
2.3.6. Ograniczenia praw Żydów
2.3.7. Fideikomisy
2.3.7.1. Ordynacje szlacheckie
2.3.7.2. Donacje napoleońskie
2.4. Podsumowanie

Rozdział 3. Prawo własności nieruchomości w działalności legislacyjnej Królestwa Kongresowego (1815–1830)
3.1. Spór o przyszłość prawa cywilnego w okresie przejściowym
3.2. Powstanie Królestwa Polskiego i jego system konstytucyjny. Utrzymanie KN i rozpoczęcie prac nad jego nowelizacjami
3.3. Niewprowadzone w życie projekty zmian KN
3.3.1. Projekty Antoniego Bieńkowskiego (1820)
3.3.1.1. Projekt zmian w księdze I oraz ich zastosowanie w KCKP
3.3.1.2. Projekt zmian w księdze II
3.3.1.3. Projekt zmian w księdze III
3.3.1.4. Los projektów Antoniego Bieńkowskiego
3.3.2. Prace deputacji prawodawczej i Rady Stanu nad zmianami w księdze II oraz ich zastosowanie w projektach ustaw odrębnych (1829–1830)
3.3.2.1. Projekt zmian do tytułu I księgi II (O różności rzeczy)
3.3.2.2. Projekt zmian do tytułu II księgi II (O własności)
3.3.2.3. Projekt uregulowania instytucji własności podzielonej
3.3.2.4. Projekt zmian do tytułu IV księgi II (O służebnościach)
3.3.2.5. Projekty ustaw o „prawach wyłączno-okręgowych” oraz o prawie propinacji na dobrach ziemskich
3.3.2.6. Projekt ustawy o rzekach spławnych i drogach publicznych
3.3.2.7. Projekt prawa o użytkowaniu i używaniu lasów
3.4. Prawodawstwo Królestwa Polskiego
3.4.1. Obowiązek zapewnienia kwaterunku wojskowego przez właścicieli
3.4.2. Uregulowanie przymusowego wywłaszczenia nieruchomości
3.4.3. Ograniczenia z tytułu użyteczności publicznej
3.4.4. Ograniczenia wynikające z prawa górniczego
3.4.5. Regulacje służebności gruntowych
3.4.5.1. Służebność wolnego odpływu i wzajemnego przyjmowania wód
3.4.5.2. Służebność pastwiska i wrębu
3.4.5.2.1. Projekt zmiany KN A. Bieńkowskiego z 1820 roku a ustawa z 1830 roku
3.4.5.2.2. Projekt zmiany KN deputacji prawodawczej z 1829 roku a ustawa z 1830 roku
3.4.5.2.3. Uchwalenie ustawy z 1830 roku
3.4.6. Reforma prawa hipotecznego z 1818 roku
3.4.6.1. Uchwalenie ustawy hipotecznej z 1818 roku
3.4.6.2. Zasady ustawy hipotecznej z 1818 roku
3.4.6.3. Ustawa o katastrze gruntów oraz problem zadłużenia posesjonatów
3.4.7. Prawo o przywilejach i hipotekach z 1825 roku
3.4.7.1. Kontrowersje na tle ustawy hipotecznej z 1818 roku
3.4.7.2. Uchwalenie prawa o przywilejach i hipotekach z 1825 roku
3.4.7.3. Zasady prawa o przywilejach i hipotekach z 1825 roku
3.4.8. Wyeliminowanie przymusu wykupu rent wieczystych
3.4.9. Prawa chłopów do ziemi
3.4.9.1. Próba reformy czynszowo-regulacyjnej w dobrach publicznych
3.4.9.2. Sytuacja w dobrach prywatnych
3.4.10. Ograniczenia praw Żydów
3.4.11. Fideikomisy
3.4.11.1. Ordynacje szlacheckie
3.4.11.2. Donacje carskie
3.5. Podsumowanie

Wnioski końcowe
Bibliografia
Indeks osobowy

Zbigniew Filipiak