Rokosz sandomierski 1606–1609. Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu

Publikacja jest pierwszą pełną monografią rokoszu sandomierskiego − konfliktu w latach 1606−1609 między Zygmuntem III Wazą a częścią szlachty opozycyjnie nastawionej wobec króla i prowadzonej przez niego polityki. Pogłębiona i oparta na szerokiej bazie źródłowej analiza tego wydarzenia jest bardzo istotna, ponieważ w historiografii pojawiło się wiele mitów dotyczących wojny domowej. Rokosz był największym szlacheckim ruchem w XVII wieku i jednym z ważniejszych wystąpień szlacheckich w dziejach I Rzeczypospolitej. Jednocześnie, jak podkreślają historycy, był jedną z ostatnich prób emancypacji szlachty średniej i czasem pogrzebania planów Zygmunta III, dotyczących wzmocnienia przez niego władzy. Konflikt, który nie przyniósł  zdecydowanego zwycięstwa żadnej ze stron, ujawnił pogłębiający się kryzys egzekwowania prawa w państwie polsko-litewskim i wykazał, że pozaparlamentarna próba naprawy Rzeczypospolitejnie ma szans na realizację.

Autorka przedstawia przyczyny, analizuje przebieg i skutki trwającej ponad trzy lata burzy politycznej oraz stara się przybliżyć motywy działań przywódców rokoszu i czynniki determinujące eskalację konfliktu. Prowadzi także  rzeczową polemikę z utrwalonymi opiniami i sądami, choćby dotyczącymi cezury w ruchu czy zagrożenia Rzeczypospolitej ze strony Gabriela Batorego w tym okresie.

Wyróżnienie w Konkursie na Najlepszą Książkę Akademicką (2020)

Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 11

Rozdział I. Prolog / 28
I.1. Konflikty król – szlacheckie społeczeństwo w przeszłości / 28
I.2. Zygmunt III Waza na tronie polskim – między oczekiwaniami a rzeczywistością / 42

Rozdział II. Wybuch / 99
II.1. Sejmy zawiedzionych nadziei / 99
II.2. „Nietrudno jest pozyskać tłum – najtrudniej nim rządzić” – od Lublina do Janowca / 128

Rozdział III. W odmętach rokoszu / 160
III.1. Konsekwencje wymuszonego kompromisu / 160
III.2. Inter spem et metum – Jeziorna i Guzow / 199
III.3. Przywódcy rokoszu w oczekiwaniu na szlachecki werdykt / 229

Rozdział IV. Ku porozumieniu / 248
IV.1. Na drogach i bezdrożach kompromisu / 248
IV.2. Przełom w negocjacjach / 270
IV.3. Konwokacja w Krakowie / 288

Rozdział V. Sejm pacyfikacyjny / 308
V.1. Konsekwencje niewczesnych przeprosin / 308
V.2. Sejm pacyfikacyjny / 341
V.3. Rezultaty / 355

Rozdział VI. Rokosz – kwestie teoretyczne i praktyczne / 375
VI.1. „Tam obnoszone nie włócznie, lecz prawa, nie tarcze, lecz statuty” – miejsce rokoszu w dziejach nowożytnej Rzeczypospolitej / 375
VI.2. Praktyka rokoszu / 385

Rozdział VII. Pokłosie rokoszu / 399
VII.1. „Mocą panom nie zdołamy, prawem nie wygramy” / 399
VII.2. Zyski i straty w polityce zagranicznej / 419
VII.3. Rokosz a złamane kariery / 451

Zakończenie / 470
Summary / 479
Bibliografia / 481
Indeks osobowy / 507

Agnieszka Pawłowska-Kubik