Spór o panteizm. Droga Spinozy do filozofii i kultury niemieckiej

Spór, w którym głównymi antagonistami byli Jacobi i Mendelssohn, dotyczył pierwotnie tego, czy Lessing był spinozystą. Usiłowania rozstrzygnięcia tej kwestii prowadziły z natury rzeczy do zasadniczego sporu o filozofię Spinozy. Najpierw dyskusja między Mendelssohnem a Jacobim przebiegała w formie listów i rozpraw przekazywanych sobie nawzajem. Z chwilą publikacji testów Jacobiego „O nauce Spinozy w listach do Pana Mojżesza Mendelssohna” spór staje się publiczny, uruchamiając świadomość i podświadomość niemiecką zakorzenioną w panteizmie i angażując „całe uczone i lubujące się w estetyzmie Niemcy” (M. Grunwald, XIX w.)

„Autor próbuje odpowiedzieć na dwa pytania. Po pierwsze, w jaki dokładnie sposób przebiegała recepcja myśli Spinozy w Niemczech w ostatnich dziesięcioleciach XVIII w., po drugie zaś, jaki wpływ miała ona na przemiany filozofii niemieckiej tego okresu. Obie kwestie można bez wahania określić jako fundamentalne dla rozumienia sytuacji, która zaistniała w filozofii niemieckiej u schyłku epoki oświecenia i z której wyrósł idealizm niemiecki – myśl z jednej strony wieńcząca niemieckie oświecenie, z drugiej zaś otwierająca nowe, już ściśle współczesne perspektywy w filozofii. Z uwagi na to, że klasyczna filozofia niemiecka  należy do najważniejszych źródeł myśli współczesnej, wartość książki Józefa Piórczyńskiego nie sprowadza się do czysto historycznego sprawozdania z pewnego interesującego epizodu w dziejach myśli niemieckiej XVIII stulecia, lecz polega nadto na dostarczeniu pewnych istotnych wątków pozwalających lepiej zrozumieć szereg faktów, które zaważyły na tym, czym stała się filozofia na przełomie XVIII i XIX w., i które wciąż do pewnego stpnia określają horyzonty współczesnego myślenia. Praca ma zatem również znaczenie stricte filozoficzne” (fragment recenzji wydawniczej). 

Wstęp / 9

A. Listy pierwsze / 25
I. Jacobi. pierwsze przedstawienie filozofii Spinozy. Wyznanie Lessinga / 43

B. Listy drugie / 71
II. Mendelssohn: Erinnerungen / 87

C. listy trzecie / 103
III. drugie przedstawienie filozofii Spinozy. List do hemsterhuisa / 125
IV. Morgenstunden Mendelssohna / 157
1. Stanowisko Mendelssohna / 157
2. Mendelssohn wobec Lessinga / 178
3. Reasumpcja poglądów Mendelssohna / 189

D. Listy czwarte / 197
V. Ostatnia rozprawa Mendelssohna. ugruntowanie jego znaczenia / 209
1. Pismo Mendelssohna / 210
2. Wizerunek Mendelssohna w prasie / 244
VI. Jacobi wobec Mendelssohna, Spinozy i Kanta / 257
1. Jacobi wobec zarzutów Mendelssohna / 257
2. Nauka Spinozy: najdoskonalsza moralność i prawdziwa pobożność. U źródeł egzystencjalizmu Jacobiego / 267
3. Jacobi a berlińscy oświeceniowcy. Kanta poparcie stanowiska Mendelssohna / 279
VII. Neospinozyzm / 315
1. Herder. Konieczność i świadomość / 315
2. Goethe. Stalowe prawa bytu / 343

Zakończenie / 361
Bibliografia / 379
Summary / 387
Indeks osobowy / 393

Józef Piórczyński