Struktury pośrednie pomiędzy jednostką ludzką a państwem w nauczaniu społecznym Kościoła

Jedną z fundamentalnych zasad nauczania społecznego Kościoła jest dobro wspólne. Stanowi ono cel i sens istnienia każdej społeczności, jak również porządek wspólnoty umożliwiający jego realizację. Jest ono także ce­lem, dla którego istnieje wspólnota polityczna. Dobro wspólne jest jednak w pełni realizowane tylko wtedy, gdy w jego ramach bierze się pod uwagę dobro osoby ludzkiej. Osoba ludzka stanowi w nauczaniu społecznym Ko­ścioła wartość centralną. Jest ona w nim określana jako zasada, podmiot i cel wszystkich urządzeń społecznych. Dobro wspólne społeczeństwa oraz reali­zacja praw i wolności osoby ludzkiej to jakby dwa bieguny, między którymi rozgrywa się całe życie społeczne. Istotnym elementem tego humanistycznego porządku społecznego respektującego zarówno dobro społeczności, jak i po­szczególnych jednostek i rodzin są struktury pośrednie w pewien sposób łączą­ce te dwa bieguny życia społecznego.
Omawiając zagadnienie struktur pośrednich, należy w pierwszym rzędzie podjąć próbę ich zdefiniowania. Według Jana Pawła II, „wyrazem społecznej natury człowieka nie jest jedynie Państwo, ale także różne grupy pośrednie, poczynając od rodziny, a kończąc na wspólnotach gospodarczych, społecznych, politycznych i kulturalnych, które jako przejaw tejże ludzkiej natury posiadają - zawsze w ramach dobra wspólnego - swą własną autonomię". W katolickiej nauce społecznej określa się je jako „społeczności (wspólnoty i grupy celowe), które występują pomiędzy jednostką i rodziną a społecznością państwową". Struktury pośrednie można więc określić jako podmioty społeczne wypełniają­ce przestrzeń społeczną między jednostką a państwem.

Wykaz skrótów /9
Wstęp /11

Rozdział I. Antropologiczne i społeczne podstawy struktur pośrednich /21
1.1. Antropologiczne podstawy struktur pośrednich /22
1.1.1. Podmiotowość osoby ludzkiej /24
1.1.2. Wolność /26
1.1.3. Społeczna natura ludzka /36
1.1.4. Prawa człowieka /39
1.2. Społeczne podstawy struktur pośrednich /52
1.2.1. Pluralizm społeczny /52
1.2.2. Podmiotowość społeczeństwa /56
1.2.3. Uczestnictwo /62
1.2.4. Społeczeństwo obywatelskie /69
1.2.5. Subsydiarność /74

Rozdział II. Rodzina /84
2.1. Rodzina społecznością suwerenną /85
2.1.1. Rodzina jako społeczność naturalna /85
2.1.2. Rodzina podmiotem społecznym /88
2.1.3. Podstawowe wymiary kryzysu rodziny /100
2.2. Podstawowe funkcje rodziny /110
2.2.1. Wspólnota osób /112
2.2.2. Służba życiu /130
2.2.3. Wychowanie /148
2.2.4. Funkcja ekonomiczna /166
2.2.5. Uczestnictwo w życiu społecznym /176
2.2.6. Uczestnictwo w życiu Kościoła /183
2.3. Pośredniczące zadania rodziny /190
2.3.1. Tworzenie więzi /191
2.3.2. Między życiem prywatnym a publicznym /192
2.3.3. Mediacja wartości /195
2.3.4. Bufory wolności /198
2.3.5. Drogi partycypacji /201

Rozdział III. Struktury terenowe /204
3.1. Społeczności terenowe /205
3.1.1. Społeczności sąsiedzkie /206
3.1.2. Społeczności lokalne /216
3.1.3. Społeczności regionalne /220
3.2. Samorząd terytorialny /225
3.2.1. Samorząd sąsiedzki /229
3.2.2. Samorząd lokalny /233
3.2.3. Samorząd regionalny /243
3.3. Pośredniczące zadania struktur terenowych /247
3.3.1. Integracja społeczności /247
3.3.2. Upodmiotowienie społeczności 251
3.3.3. Drogi partycypacji /254
3.3.4. Szkoły partycypacji i demokracji /257
3.3.5. Bufory wolności /259

Rozdział IV. Struktury zawodowe/ 265
4.1. Własnościowe podstawy struktur zawodowych /265
4.1.1. Własność prywatna /266
4.1.2. Ustrój własności /272
4.2. Społeczności zawodowe /276
4.2.1. Przedsiębiorstwo wspólnotą osób /276
4.2.2. Małe i średnie przedsiębiorstwa /286
4.2.3. Duże przedsiębiorstwa /294
4.2.4. Rodzinne gospodarstwa rolne /304
4.2.5. Spółdzielczość /309
4.2.6. Związki zawodowe /313
4.3. Pośredniczące zadania struktur zawodowych /311
4.3.1. Podstawa wolności /326
4.3.2. Upodmiotowienie społeczeństwa /328
4.3.3. Integracja społeczeństwa /333

Rozdział V. Społeczności wolne /339
5.1. Społeczności o charakterze publicznym /340
5.1.1. Partie polityczne /340
5.1.2. Stowarzyszenia kościelne /347
5.2. Społeczności o charakterze prywatnym /358
5.2.1. Organizacje pozarządowe /358
5.2.2. Ruchy, grupy i wspólnoty kościelne /369
5.3. Pośredniczące zadania społeczności wolnych /377
5.3.1. Barometr wolności społecznej /377
5.3.2. Kreowanie i kontrola przywódców /381
5.3.3. Strukturyzowanie społeczeństwa /382
5.3.4. Kreowanie więzi społecznych /384
5.3.5. Szkoły cnót społecznych /385

Rozdział VI. Naród /390
6.1. Elementy konstytutywne narodu /391
6.1.1. Wspólnota ludzi /391
6.1.2. Kultura /395
6.1.2.1. Język /398
6.1.2.2. Nauka /399
6.1.2.3. Sztuka /403
6.1.2.4. Moralność /404
6.1.2.5. Religia /406
6.1.3. Świadomość polityczna /408
6.2. Społeczno-etyczny wymiar społeczności narodowej /409
6.2.1. Ojczyzna /410
6.2.2. Obowiązki wobec narodu /412
6.2.3. Wykroczenia przeciw narodowi /418
6.2.4. Nacjonalizm /420
6.2.5. Prawa narodu /422
6.3. Pośredniczące zadania narodu /423
6.3.1. Środowisko osobowego rozwoju /424
6.3.2. Podstawa tożsamości i podmiotowości indywidualnej /426
6.3.3. Podstawa tożsamości i podmiotowości społecznej /428
Zakończenie /433
Bibliografia 449
Summary /483
Indeks rzeczowy /489

Wiesław Łużyński