Sumienie w blasku Prawdy. Polska teologia sumienia XX wieku

Temat sumienia należy do fundamentalnych zagadnień teologii moralnej. Ma on ze swej istoty charakter nie tylko teoretyczny, ale także bardzo praktyczny. Dotyczy przecież codziennych decyzji, odróżniania prawdziwego od pozornego dobra i wybierania go, a odrzucania zła, moralnej oceny wydarzeń i zjawisk. Wydarzenia, które działy się w XX wieku, wielokrotnie prowokowały pytania o moralną kondycję człowieka, o jego sumienie. Z jednej strony objawiły one wielkość człowieka, a nawet jego heroizm, a z drugiej strony, jego słabość lub wręcz nikczemność i podłość, aż po zezwierzęcenie. Na rodzimym polskim gruncie nietrudno wskazać na przykłady, jak diametralnie różne ludzkie postawy ujawniły się w konkretnych, niekiedy bardzo dramatycznych sytuacjach, potwierdzając podstawowe znaczenie sumienia dla zachowania i autentycznego rozwoju człowieczeństwa. Bolesne refleksje budziły i nadal budzą dwie wojny światowe i niezliczone konflikty zbrojne, holokaust i totalitaryzmy, które przyniosły bezmiar cierpienia i pochłonęły dziesiątki milionów ofiar. Pytania o sumienie człowieka rodzą także terroryzm przekraczający kolejne granice bezwzględności, przemoc w rodzinie i w środowisku pracy oraz korupcja w polityce, a nawet w sporcie. Wśród wielu zjawisk wymienić trzeba także te kontrastujące z sobą, takie jak: niepohamowana konsumpcja społeczeństw bogatych i umieranie z głodu w społeczeństwach biednych, imponujące osiągnięcia nauki i techniki i towarzyszący im lęk przed możliwościami ich złego, niszczącego wykorzystania, czy też troska o poprawę jakości i przedłużanie życia, a jednocześnie odbieranie go bezbronnym czy słabym ludziom poprzez aborcję i eutanazję. Te i inne zjawiska mające wymiar zarówno indywidualny, jak i społeczny, potwierdzają głęboki kryzys sumienia, który dotknął człowieka w minionym wieku.

Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 11

Część pierwsza
Sumienie jako przedmiot refleksji teologicznomoralnej

Rozdział I
Stan badań nad polską teologią sumienia XX wieku / 25
1. Ogólne spojrzenie na problematykę sumienia / 25
2. Opracowania ukazujące autorów piszących o sumieniu / 29
3. Ujęcia dotyczące wybranego aspektu tematu sumienia / 31

Rozdział II
Rodzaje opracowań problematyki sumienia / 45
1. Monografie / 46
2. Podręczniki akademickie / 70
3. Artykuły / 108
4. Podręczniki do nauczania religii / 120
5. Prace podyplomowe / 131
6. Pasterskie wypowiedzi biskupów / 138

Rozdział III
Sympozja i konferencje poświęcone sumieniu / 149

Część druga
Teologiczno-pastoralny aspekt refleksji nad sumieniem

Rozdział I
Biblijny fundament interpretacji sumienia / 177
Serce człowieka wobec dobra i zła / 179
2. Jezusowa pedagogia sumienia / 190
3. Sumienie w życiu i nauce św. Pawła / 200

Rozdział II
Sumienie w perspektywie trynitarnej / 211
1. Sumienie jako dar Ojca / 214
2. Sumienie syna w Synu / 224
3. Sumienie w świetle i mocy Ducha Świętego / 234

Rozdział III
Prymat Prawdy a tradycyjna typologia sumienia / 245
1. Sumienie prawdziwe i prawe w dobie absolutyzacji wolności / 246
2. Sumienie pewne w kontekście dyktatury relatywizmu / 263
3. Sumienie wrażliwe wobec zaniku poczucia grzechu /. 275

Rozdział IV
Eklezjalno-sakramentalny wymiar formacji sumienia / 285
1. Sumienie jako przedmiot formacyjnej troski Kościoła / 286
2. Naturalny aspekt formacji sumienia / 292
3. Nadprzyrodzony aspekt formacji sumienia / 304

Zakończenie / 317
Bibliografia / 321
Conscience in the light of truth. Polish theology of conscience in the twentieth century. Summary / 353
Indeks osobowy / 357

Zbigniew Wanat

(ur. 1961) ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie w 1990 roku. Po święceniach kapłańskich przez dwa lata pracował jako wikariusz w parafii Matki Boskiej Zwycięskiej w Toruniu. Studia specjalistyczne uwieńczone doktoratem w zakresie teologii moralnej odbył na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (1992-1997). Od 1997 roku jest wykładowcą teologii moralnej w Wyższym Seminarium Duchownym diecezji toruńskiej. Od 2001 roku pracuje na Wydziale Teologicznym UMK w Toruniu, od 2002 roku jako adiunkt w Zakładzie Teologii Moralnej i Katolickiej Nauki Społecznej.