Teatr i sacrum w średniowieczu. Religia - cywilizacja - estetyka

Książka Teatr i sacrum w średniowieczu. Religia – cywilizacja – estetyka (2001, habilitacja IBL, nagroda Premiera RP za wybitne osiągnięcie naukowe) przedstawia teorię związków między religią a teatrem w latach ok. 1000-1500.

Teoria nazwana estetyką rekapitulacji kompleksowo wyjaśnia zależności między literaturą a religią i ich funkcje w procesie cywilizacji, obejmującym zmiany poglądów filozoficznych i teologicznych. Wykreowano sferę profanum, dokonując spirytualizacji sacrum i redukcji jego miejsca w świecie profanum (sakramentaliom). Przemiany te są widoczne  w rozwoju ludzkiej podmiotowości, którego fazy autor czyni podstawą podziału wczesnych gatunków dramatycznych, opatrując je przekładami ze średniowiecznych literatur europejskich. Spośród znanych gatunków (misterium, mirakl, moralitet, farsa) wyodrębnia szczególny typ moralitetu – dramat rekapitulacyjny. Książka czerpie argumentację z wielu dyscyplin; oprócz literaturoznawców i teatrologów mogą ją wykorzystać osoby zainteresowane różnymi dziedzinami humanistyki, takimi jak (oprócz wymienionych) historia społeczna, antropologia historyczna, psychologia kognitywna, językoznawstwo, historia sztuki. 

Wykaz skrótów / 7

Rozdział 1. Literatura i historia / 9
1. Ćwiczenie filologiczne / 11
2. Język i historia: zwrot kognitywny / 39
3. Nabożne widowisko / 56
4. Sacrum / 67
5. Formy pobożności / 83

Rozdział 2. Przemiany w ontologii sacrum / 121
6. Ontologia sacrum / 121
7. Przyczyny procesu spirytualizacji / 132
8. Symbol materialny a znak językowy / 137
9. Fazy spirytualizacji / 141
10. Transcendentalizacja sacrum jako przemiana cywilizacyjna / 156

Rozdział 3. Profanum: gospodarstwo człowieka / 175
11. Niższe szczeble sakralności / 175
12. Nowe miejsce człowieka w przyrodzie / 187
13. Od uniwersalizmu posłuszeństwa do pluralizmu obliczalności / 210
14. Bractwa jako media w procesie cywilizacji / 227

Rozdział 4. Estetyka rekapitulacji: wpisać do żywych serc / 261
15. Theatrica / 261
16. Widz, uczestnik, współtwórca / 278
17. Inkarnacyjna estetyka widowiska teatralnego / 292
18. Estetyka artykulacji i faktyczności / 320
19. Wiedza o cudzie / 366
20. Rekapitulacja a twórczość / 377

Rozdział 5. Duchowość a podmiotowość w dramacie / 401
21. Formy pobożności a dramat / 401
22. Misterium / 425
23. Mirakl / 453
24. Moralitet / 471
25. Dramat rekapitulacyjny / 491
26. Farsa / 523

Uwagi końcowe / 567
Ekskurs 1. Sceny sądowe w dramacie średniowiecznym / 569
Ekskurs 2. Trup, transi, orant / 593
Ekskurs 3. Scena na piętrze 1364 / 599
Post scriptum / 605
Bibliografia / 607
Summary / 651
Indeks osobowy / 655
Indeks rzeczowy / 685

Andrzej Dąbrówka