Ukrzyżowani. Współczesne misteria męki Pańskiej w Polsce

Książka Ukrzyżowani. Współczesne misteria męki Pańskiej ma dwóch głównych bohaterów: tytułowe misteria oraz teorię performance jako propozycję koncepcji interpretacyjnej w badaniach antropologicznych and współczesną religijnością. Dzięki takiemu podejściu udaje się uchwycić polskie misteria wielkanocne jako zjawisko niezwykle różnorodne. Obejmuje ono bowiem zarówno przedstawienia kameralne, jak i widowiskowe, profesjonalne inscenizacje religijne. Różne są także scenariusze misteriów męki Pańskiej. Wspólny jest jednak cel przyświecający ich organizatorom – chcą oni przybliżyć ludziom wagę ofiary Chrystusa i tym samym przygotować ich do przezywania Wielkanocy. Misteria te są wystawiane w bardzo różnych miejscach – od wnętrz kościołów, kalwaryjskich dróżek, przez miejsca kaźni, miejsce place, do parków sanatoryjnych i torów wyścigów konnych. Przestrzeń, w której jest prezentowana męka Pańska, wpływa na odbiór wydarzenia nie tylko przez możliwość wprowadzenia mniej lub bardziej atrakcyjnego sposobu wystawiania Pasji, ale przede wszystkim przez obecność często ogromnego bagażu symbolicznego, który nakłada się w danym miejscu na konkretne przedstawienia wielkanocne.

Książka prezentuje misteria męki Pańskiej jako wydarzenia szczególnie trafnie odpowiadające na potrzeby dzisiejszych wiernych. Doświadczenia wywołane uczestnictwem w tego typu przedsięwzięciach wykraczają poza doznania związane z liturgią czy innymi wielkimi wydarzeniami religijnymi. Wykorzystując siłę wizualizacji, a często też nowoczesne techniki, środki wyrazu rodem z imprez masowych, misteria przedstawiają kluczową dla chrześcijaństwa historię, spełniając historię, spełniając oczekiwania odbiorców przyzwyczajonych do poetyki oferowanej przez kulturze popularną. Znajdując się na przecięciu tego, co popularne, podniosłe i ludyczne, tworzą w polskiej religijności zjawisko wyjątkowe w kalendarzu liturgicznym. 

Rozdział 1. Misteria męki pańskiej w Polsce / 9
Misteria dzisiaj / 9
Misteria wczoraj – dramat średniowieczny a współczesne prezentacje męki Chrystusa / 16
Polskie misteria męki pańskiej – antropologiczna carte blanche? / 24
Embarras de richesse / 25
Teren badań / 30
Antropolog jako uczestnik misterium męki pańskiej / 33
Stonka / 36
Konstrukcja książki / 41
 
Rozdział 2. Kategoria performance w badaniach nad kulturą religijną / 45
Religia i kultura religijna / 45
Performance studies / 47
Kilka problemów związanych z zastosowaniem koncepcji performance na polskim gruncie / 48
Podłoże antropologicznej teorii performance / 53
Ogólne rozumienie pojęcia performance w antropologii / 56
Niejednoznaczność pojęcia performance / 58
Jak wyodrębnić wykonanie? / 64
Performance a doświadczenie / 66
Doświadczenie religijne / 72
Zwrotność / 77
Performance jako narzędzie interpretacji misteriów męki pańskiej / 79
 
Rozdział 3. Participatum / 87
„Para buch, koła w ruch” – ucieleśnienie / 87
Osadzenie w czasie / 89
Miejsce / 104
Autorytet / 113
Forma misteriów męki pańskiej / 123
Środki / 134
Strategia / 156
Zadania misterium / 167
 
Rozdział 4. Participans / 173
Uczestnicy / 173
Uczestnictwo w misteriach męki pańskiej / 181
Aktorzy / 193
Widzowie / 246
Vita religiosa / 271
Znaczenia / 277
 
Zakończenie / 285
Bibliografia / 297
Spis fotografii / 307
Summary / 309
Indeks osobowy oraz postaci biblijnych i apokryficznych / 311
Indeks rzeczowy / 315

Kamila Baraniecka-Olszewska