Zakon niemiecki jako "Corporatio Militaris", t. 1, część I

Część I - Korporacja i krąg przynależących do niej. Kulturowe i społeczne podstawy działalności militarnej zakonu w Prusach (do początku XV wieku)

Prezentowana książka stanowi pierwszy tom szerszego studium  poświęconego podstawom kulturowym aktywności militarnej zakonu niemieckiego w Prusach. Zostało ono pomyślane jako próba możliwie całościowego spojrzenia na szereg różnorodnych determinantów działalności zakonu prowadzonej przy użyciu broni i grup zbrojnych, którą organizował on w kraju pruskim w okresie od XIII do XV stulecia własnymi środkami korporacyjnymi oraz przy udziale najróżniejszych grup ludności kolonizowanego kraju, jak i  zbiorowości zamieszkujących jego obrzeża. Poruszone tu zostały zagadnienia mentalnych członków zakonu (jak choćby znaczenie ślubu posłuszeństwa i pojęcie służby), zaprezentowano też mocno zróżnicowaną grupę osób mniej lub bardziej ściśle związanych z korporacją w oparciu o jej wewnętrzne normy funkcjonowania. Przeprowadzona analiza dotyczy fenomenów z obszaru historii późnego średniowiecza rozumianej jako historia kultury (zagadnienia mentalności, rozumienia wartości i norm, charakter relacji międzygrupowych) oraz historia społeczna (zróżnicowanie grupy przynależących do zakonu analizowane w kontekście aktywności militarnej korporacji).

Wstęp / 7
1. Postawienie problemu / 7
2. Dotychczasowa refleksja humanistyczna nad kulturowymi aspektami militarnej aktywności człowieka w średniowieczu. Badania nad militarnym wymiarem funkcjonowania zakonu niemieckiego w Prusach i jego tamtejszego władztwa / 22
3. Kwestionariusz badawczy oraz zagadnienia metodologiczne i terminologiczne / 40
4. Ramy przestrzenne i czasowe studium / 66
5. Podstawa źródłowa badań / 69
6. Kompozycja pracy / 77
7. Uwagi techniczne / 79

Rozdział I. Korporacja zakonu niemieckiego i jej struktura w kontekście realizowanych przez nią funkcji militarnych. Bracia zakonni (fratres, brűdere) / 85
1.1. Militarna aktywność zakonu w Prusach..i jej uwarunkowania mentalne / 85
1.2. Formalne i nieformalne normy określające.funkcjonowanie zakonu w kontekście militarnego charakteru kolektywnej działalności jego członków / 109
1.2.1. Posłuszeństwo (obediencia, gehôrsam) / 141
1.2.2. Poszanowanie (reverencia, wirdekeit) i cześć/honor (ęre, honor) ... 171
1.2.3. Służba (servicium i ministerium; dienst) / 176
1.2.4. Surowość (rigor, hertekeit) / 185

Ekskurs 1. Formy komunikowania woli przez zwierzchników/przełożonych (obersten) / 190
Ekskurs 2. Ekskluzywizm zakonu i jego wpływ na militarną przestrzeń aktywności członków korporacji / 192
Ekskurs 3. Problem normatywnie warunkowanej formalnej i nieformalnej hierarchizacji wśród członków korporacji / 199
Ekskurs 4. Znaczenie rady (consilium, rât). Kapituły (capitula, capitele) i ich rola w kontekście aktywności militarnej zakonu / 210
1.3. Militarne powinności członków zakonu / 216
1.3.1. Regulacje statutowe i niepisane zwyczaje jako zespół norm określających przestrzeń czynności militarnych członków zakonu / 216
1.3.2. Normy dotyczące porządku w trakcie działań wojskowych / 238
Ekskurs 5. Formuły powoływania wojska („mobilizacji”) i rodzaje działań wojskowych / 256
Ekskurs 6. Etapy prowadzenia akcji militarnych / 262

Rozdział II. Półczłonkowie zakonu niemieckiego (nienależący ad plenum consorcium) / 265
2.1. Półbracia (semifratres, halpbrűdere) / 269
2.2. Półsiostry (consorores, halpswestern) / 273

Rozdział III. Przynależący do kręgu zakonu niemieckiego i normy. dotyczące pełnionych przez nich funkcji militarnych / 277
3.1. Familiarzy (familiares, heimeliche) i konfratrzy (confratres, metebruder) ... 281
3.2. Giermkowie zakonni (jungherren) / 291
3.3. Usługujący / 292
3.3.1. Dinerzy (dienere) (domowi/zamkowi) / 314
3.3.2. Komornicy (kemerere) i podkomornicy (unterkemerere) / 352
3.3.3. Włodarze (vloder) / 359
3.3.4. Burgrabiowie (burggrafen) / 361
3.3.5. Witingowie (witinge) / 366
3.3.6. ‘Pruscy królowie’ (reges, konige) / 391
3.3.7. Pachołkowie (jungen, servientes) / 397
3.3.8. Knechci (knechte) / 406
3.3.9. Turkopole (turkopeln) / ‘strzelcy’ (schotczen) / 416
3.3.10. Strzelcy działowi (buchsenschotczen) / 424
3.3.11. Niewolni (servi) / 425
3.4. Osoby stale działające na korzyść korporacji / 431
3.4.1. Skalowowie/Szalweńczycy (Schalauer) / 434
3.4.2. Kurowie (Kuren) / 445
Zakończenie / 451
Wykaz skrótów / 459
Wykaz źródeł i literatury / 465
Summary / 549
Indeks osobowy / 557
Indeks geograficzny / 567
Indeks rzeczowy / 577

Michał

Krzysztof Kwiatkowski