Źródła do dziejów regionu kujawsko-pomorskiego. Część 1: Średniowiecze

W prezentowanym tomie umieszczono wybór tekstów źródłowych dotyczących tylko jednej epoki – średniowiecza. W dziejach regionu kujawsko-pomorskiego wieki średnie zaznaczyły się jako okres istotnych przemian społecznych oraz dynamicznych zmian politycznych, związanych m.in. z powstaniem i rozwojem państwa polskiego, burzliwymi dziejami polsko-krzyżackiego sąsiedztwa czy kolonizacją miejską i wiejską na prawie niemieckim. Wielokrotnie w czasie tej epoki różne obszary i miejsca współczesnego regionu kujawsko-pomorskiego stawały się świadkami wydarzeń pamiętanych jako niezmiernie ważne nie tylko dla lokalnych społeczności, lecz także dla historii całego kraju. Świadomość tego wywarła wpływ na dobór tekstów umieszczonych w niniejszej publikacji oraz ich chronologiczno-tematyczny układ, dla którego wewnętrzne cezury czasowe stanowią kluczowe momenty dziejów Polski, takie jak śmierć Leszka Białego w Gąsawie i sprowadzenie krzyżaków do Polski, pokój kaliski i panowanie Kazimierza Wielkiego, a także pierwszy i drugi pokój toruński.

Popularnonaukowy charakter tomu jest wynikiem przyjętego z góry przeświadczenia, że prezentowane Czytelnikom wydawnictwo może stać się przydatnym narzędziem poznawania przeszłości dla pełnych pasji amatorów dziejów regionu kujawsko-pomorskiego, a także dla nauczycieli akcentujących i wprowadzających regionalne treści w nauczaniu historii w szkołach podstawowych i średnich. To właśnie z myślą o nich poszczególne zagadnienia opatrzono zestawami pytań i poleceń dotyczących przedstawianych źródeł. Im również dedykowana jest ostatnia część publikacji, którą stanowi aneks zawierający materiały metodyczne w postaci dodatkowych zadań.

Ze Wstępu

Wstęp / 9

Rozdział I. Od legendarnych początków Polski do zjazdu w Gąsawie / 13
1. Opis terenów należących do współczesnego regionu kujawsko-pomorskiego / 15
2. Legenda o śmierci Popiela / 21
3. Zniszczenie grodu kruszwickiego w czasie walk wewnątrzdynastycznych w końcu XI w. / 25
4. Opis oblężenia Nakła w czasie walk Bolesław Krzywoustego z Pomorzanami / 29
5. Możnowładcze fundacje klasztorne na Kujawach / 35
6. „Pierwsze” księstwo kujawskie Mieszka Starego i Bolesława Mieszkowica / 39
7. Pogłębianie się rozbicia dzielnicowego: księstwo ujskie Władysława Odonica / 43
8. Pochodzenie i znaczenie kujawskiej linii dynastii Piastów / 47
9. Herb Piastów kujawskich i Kujaw / 51
10. Zjazd w Gąsawie i zabójstwo Leszka Białego / 55

Rozdział II. Od sprowadzenia krzyżaków nad Wisłę do pokoju kaliskiego / 59
1. Początki władztwa krzyżackiego nad Wisłą / 61
2. Przywilej chełmiński z 1233 r. / 67
3. Konflikt zakonu niemieckiego z księciem pomorskim Świętopełkiem / 73
4. Zajęcie Pomorza Gdańskiego przez zakon niemiecki w 1309 r. / 77
5. Wyprawy wojsk zakonu niemieckiego na Kujawy w 1330 r. / 81
6. Bitwa pod Radziejowem/Płowcami w 1331 r. / 87
7. Zjazd wyszehradzki i wyrok w sprawie Pomorza / 93
8. Ceremonialne przekazanie dokumentów potwierdzających pokój między Królestwem Polskim a zakonem niemieckim dokonane w lecie 1343 r. / 97
9. Opis granicy rozdzielającej władztwo zakonu niemieckiego i ziemie Królestwa Polskiego ustalonej w 1349 r. / 101

Rozdział III. Polsko-krzyżackie pogranicze w czasach od śmierci Kazimierza I Wielkiego do wojny 1409–1411 / 105
1. Lenne władztwo księcia pomorsko-słupskiego Kazimierza na Kujawach bydgoskich i w ziemi dobrzyńskiej / 107
2. Władztwo Władysława Białego na Kujawach i w Złotorii / 113
3. Wojna wewnętrzna w Wielkopolsce i na Kujawach w latach 80. XIV stulecia / 117
4. Spór Władysława Opolczyka, księcia dobrzyńskiego i gniewkowskiego z biskupem płockim / 121
5. Zjazd króla Polski Władysława II Jagiełły i wielkiego mistrza zakonu niemieckiego Konrada von Jungingen w Gniewkowie oraz wizyta króla w Toruniu wiosną 1405 r. / 125
6. Wyprawa wojska zakonu niemieckiego do ziemi dobrzyńskiej w 1409 r. / 129
7. Traktat toruński z 1411 r. / 133
8. Mikołaj z Ryńska i represje zakonu krzyżackiego wobec niektórych poddanych w ziemi chełmińskiej po wojnie 1409–1411 / 137

Rozdział IV. Od traktatu mełneńskiego do II pokoju toruńskiego / 141
1. Atak wojsk polskiego i litewskiego na Prusy w 1422 r. i okoliczności zawarcia pokoju nad jeziorem Mełno / 143
2. Bitwa pod Dąbkami w 1431 r. / 147
3. Spustoszenia wojenne w ziemi chełmińskiej w 1. Połowie XV w. / 151
4. Akt erekcyjny Związku Pruskiego z 1440 r. / 157
5. Akt hołdowniczy przedstawicieli miast i mieszkańców ziemi chełmińskiej złożony w Toruniu królowi Polski Kazimierzowi II Jagiellończykowi 28 V 1454 r. oraz formuły hołdownicze wobec króla Polski z 1454 r. i wielkiego mistrza zakonu niemieckiego z 1422 r. / 163
6. Wyprawa wojska koronnego pod wodzą króla Kazimierza II Jagiellończyka do ziemi chełmińskiej jesienią 1455 r. / 171
7. Drugi pokój toruński w 1466 r. / 175
8. Autonomia Prus Królewskich po wojnie trzynastoletniej / 181

Rozdział V. Społeczeństwo i gospodarka regionu w średniowieczu / 185
1. Postać księcia / 187
2. Przywilej immunitetowy dla biskupstwa włocławskiego z 1250 r. / 189
3. Biskupi jako możnowładcy i panowie / 195
4. Przywilej lokacyjny Bydgoszczy z 1346 r. / 199
5. Wróżdy szlacheckie i zajazdy na Kujawach / 207
6. Wykaz służb militarnych w okręgu lipieneckim w ziemi chełmińskiej / 211
7. Husytyzm w ziemi dobrzyńskiej i na Kujawach / 217
8. Powinności kmieci ze wsi szlacheckich terytorium nakielskiego diecezji gnieźnieńskiej wobec Kościoła / 223

Aneks – karty ćwiczeń / 227
1. Drzewo genealogiczne kujawskiej linii Piastów / 229
2. Mapa „Polska w XIII w.” / 231
3. Mapa „Prusy Królewskie i Prusy Zakonne w 1466 r.” / 233
4. Mapa „Podziały regionalne województwa kujawsko-pomorskiego” / 235

Bibliografia / 237

Marcin Hlebionek

Krzysztof Kwiatkowski

Waldemar Rozynkowski

Małgorzata Strzelecka

Michał Targowski

- oprac.