Czterej pancerni i pies. Wokół fenomenu kulturowego

Powstały w latach 1966-1970 serial Czterej pancerni i pies (reż. Konrad Nałęcki), nakręcony na podstawie książki Janusza Przymanowskiego (1964), był, przy ograniczonym w czasach PRL dostępie do kultury, bardzo ważnym, wspólnym doświadczeniem kilku pokoleń Polaków. Świadomi odbiorcy zdają sobie sprawę z tego, że zarówno książka, jak i film dalece odbiegają od realiów historycznych, a ich tropienie mogłoby stać się przedmiotem osobnych badań. A jednak nie można zaprzeczyć, że powieść, a w jeszcze większym stopniu serial, wpłynęły na świadomość i myślenie kolejnych pokoleń czytelników i widzów, którzy od początku lat 60. XX wieku przez kolejne ćwierćwiecze z zafascynowaniem śledzili losy załogi czołgu o numerze bocznym 102. Czy można tu mówić jedynie o wpływie? O kształtowaniu świadomości historycznej? A może należy to nazwać wyraźnym kulturowym piętnem? W poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania autorzy tekstów publikowanych w niniejszej książce zastanawiają się, na ile Czterej pancerni i pies ukształtowali sposób myślenia Polaków o historii II wojny światowej i relacjach polsko-radzieckich. Jak powieść i serial wpłynęły na formę naszej pamięci historycznej? Czy, a jeżeli tak, to w jaki sposób są one współcześnie obecne w przestrzeni kultury? Co pozostało m.in. po Klubach Czterech Pancernych, przedstawieniach teatralnych, komiksach, plakatach, na ile rozpoznawalne są swego czasu powszechnie znane wypowiedzi serialowych bohaterów?

Tom, który oddajemy do rąk Czytelników, to częściowe pokłosie konferencji poświęconej powieści i serialowi. Częściowe, ponieważ nie zawiera tekstów wszystkich wygłoszonych referatów. Mamy jednak nadzieję, że choć w pewnym stopniu spełni on oczekiwania Czytelników.

Wstęp / 7

MARCIN HLEBIONEK
Film fabularny oczami historyka: źródło historyczne, nośnik pamięci czy coś więcej / 11

MAREK JEZIŃSKI
Janek, Tolek i Majka. Serial telewizyjny jako miejsce pamięci / 33

TOMASZ LESZKOWICZ
„Rudy” 102 w ofensywie na froncie historycznym. Czterej pancerni i pies w kontekście wojskowej polityki pamięci historycznej lat 60. / 51

PATRYCJA SPYTEK
Czterej pancerni i pies – most łączący kultur? polską i rosyjską / 65

PIOTR SITARSKI
Czterej pancerni i pies jako socjalistyczny supersystem rozrywkowy: pomiędzy propagandą i konsumpcją / 75

RAFAŁ MOCZKODAN
Krytyczna recepcja powieści i serialu Czterej pancerni i pies / 97

PAWEŁ KACZYŃSKI
Motywy mityczne i baśniowe w powieści Czterej pancerni i pies / 113

Rozmowa z Andrzejem Słodkowskim – reżyserem, scenarzystą i producentem filmowym, autorem dokumentu My, czterej pancerni… zrealizowanego w 2010 roku (Radosław Osiński) / 129

Marcin Hlebionek

Rafał Moczkodan