(Ur. 1973), profesor nadzwyczajny w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zajmuje się w historią filozofii nowożytnej, filozofią religii i historią filozofii polskiej. Opublikował między innymi: Koncepcja egzystencji Sørena Kierkegaarda w kontekście filozofii niemieckiej (2004), Filozofia religii Immanuela Kanta (2008), Opus postumum Immanuela Kanta (2016). Autor przekładów na język polski między innymi rozpraw Kanta, Fichtego, Jaspersa, Schillera. Redaguje kwartalnik „Studia z Historii Filozofii” oraz serię wydawniczą poświęconą polskiej recepcji filozofii Kanta. Wydał archiwalne rękopisy pism Józefa Kalasantego Szaniawskiego, Franciszka Wigury, Anioła Dowgirda, Józefa Bychowca, Jana Święcickiego (Listy z Królewca, Toruń 2014). E-mail: kups@umk.pl
Johann Heinrich Abicht – filozof wileński. Działalność naukowa i dydaktyczna (1804–1816). Badania i źródła
Opracowanie naukowe – Tomasz Kupś, Joanna Usakiewicz, Dalius Vilūnas
Dziś nie ma już wątpliwości, że niemiecki myśliciel Johann Heinrich Abicht (1762–1816), który miał zamiar wszystkie swoje siły poświęcić zwycięstwu filozofii Immanuela Kanta, jest „filozofem wileńskim”.
Gdy w roku 1804 przybył do Wilna, stolicy polskiej kultury pod zaborami, nie tylko stał się obywatelem tego miasta, ale również zapisał się w historii Polski i Litwy. Abicht był najdłużej wykładającym filozofię uczonym w pierwszej połowie XIX wieku na terenach dawnej Rzeczpospolitej. Całą swoją działalność filozoficzną i dydaktyczną od 1804 roku poświęcił uniwersyteckiej młodzieży wileńskiej, tak jak wszystkie swoje wysiłki ofiarował nowej ojczyźnie. Był on autorem poważnych projektów reform Uniwersytetu Wileńskiego, a także wielu pomysłów dotyczących najróżniejszych aspektów życia społecznego. Pokazują one, z jakimi problemami zmagano się i jaki potencjał miała polsko-litewska wspólnota w pierwszej połowie XIX wieku, a wnikliwsze spojrzenie na filozofię wileńskiego profesora ujawnia dotychczas nieznane alternatywy historii filozofii polskiej.
Wszystkie jego wileńskie teksty – filozoficzne, organizacyjne i dydaktyczne – wydobyte zostały z głębokiego zapomnienia, w większości z rękopisów odnalezionych w dwóch ostatnich dziesięcioleciach. Wiele z nich zawiera idee, które w czasach Abichta były przedwczesne, a dziś są obowiązującymi regułami akademickiego życia wspólnoty uczonych i studentów. Nie bez powodu znajome wydają się nam wysiłki tego autora, aby w świecie zdominowanym przez naturalistycznie rozumiane nauki zachować troskę o duchowe życie człowieka i kształcenie filozoficzne.
Scientific editors: Tomasz Kupś, Joanna Usakiewicz, Dalius Vilūnas
Today, there is no longer any doubt that the German thinker Johann Heinrich Abicht (1762–1816), who intended to devote all his energies to the victory of Immanuel Kant's philosophy, is the "Vilnius philosopher".
When, in 1804, he arrived in Vilnius, the capital of Polish culture under the partitions, he not only became a citizen of this city, but also went down in the history of Poland and Lithuania. Abicht was the longest-serving philosophy lecturer in the first half of the 19th century in the former Polish-Lithuanian Commonwealth. After 1804, he devoted all his philosophical and teaching activities to the university youth of Vilnius, just as he devoted all his efforts to his new homeland. He was the author of serious projects for reforming the University of Vilnius, as well as many ideas regarding various aspects of social life. They show what problems the Polish-Lithuanian community had to deal with and what potential it had in the first half of the 19th century, while a closer look at the philosophy of the Vilnius professor reveals hitherto unknown alternatives in the history of Polish philosophy.
All his texts from Vilnius – philosophical, organizational and didactic - were recovered from deep oblivion, mostly from manuscripts discovered in the last two decades. Many of them contain ideas that were premature in Abicht’s time, but today are the binding rules of the academic life of the community of scholars and students. It is not without reason that we are familiar with this author’s efforts to maintain concern for man’s spiritual life and philosophical education in a world dominated by naturalistic sciences.
WSTĘP
Tomasz Kupś
Johann Heinrich Abicht w Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim (1804–1816) / 9
Słowo wstępne / 9
Zapomniany profesor filozofii / 14
Zatrudnienie Abichta w Wilnie / 23
Wykłady Abichta / 32
Kurs filozofii moralnej. Druga katedra / 39
Spór z Janem Śniadeckim / 45
Uczniowie, sympatycy, krytycy / 54
Filozofia Abichta / 64
Dalius Viliūnas
Post scriptum. „Kiepski pisarz, jednak dobry człowiek” / 71
O języku / 72
Człowiek / 77
Lista skradzionych rzeczy Abichta. Urywek / 85
Nota edytorska / 87
TEKSTY ŹRÓDŁOWE (ANTOLOGIA)
Część 1. Wykłady / 93
Podstawy filozofii ściśle tak nazywanej. Księga pierwsza zawierająca pierwszą część psychologii / 95
Druga część psychologii. Czysta filozofia praktyczna lub o moralnej naturze człowieka / 213
Krytyka umysłu / 291
Część 2. Projekty, szkice, listy / 317
List Johanna Heinricha Abichta do Friedricha Davida Grätera (Erlangen, 8 sierpnia 1804 roku) / 319
List Johanna Heinricha Abichta do Friedricha Davida Grätera (Wilno, 7 lutego 1805 roku) / 323
Krótki zarys nauk zawierających się w filozofii i kolejności ich wykładania / 328
Opis zagadnień dotyczących kształcenia przede wszystkim filozoficznego przedłożony w listopadzie 1804 przez profesora Abichta / 331
Plan kursu logiki i metafizyki / 339
Opis sposobu promowania kandydatów, magistrów i doktorów filozofii / 349
Spostrzeżenia o kurateli cesarskiej nad poddanymi / 355
Opis akademickiego seminarium pedagogicznego / 361
Sposób procedowania w przyznawaniu nagrody akademickiej / 370
Uwagi na temat nowego projektu statutu dla Akademii Wileńskiej / 372
Bardzo krótki opis filozofii ściśle tak nazywanej oraz jej podział na dwa kursy akademickie / 380
Opinia Wydziału Nauk Moralnych i Politycznych o piśmie Abichta pt. „Bardzo krótki opis filozofii ściśle tak nazywanej” / 423
Uwagi do krytyki „Opisu filozofii ściśle tak nazywanej” przedstawionej przez wydział filozofów nauk moralnych i politycznych autorstwa Johanna Heinricha Abichta, doktora filozofii i profesora zwyczajnego / 428
Plan dwóch kursów akademickich / 440
Podstawy psychologii przedstawione za pomocą metody analitycznej / 444
Opis pomocniczego kursu etyki / 448
List Johanna Heinricha Abichta do Adama Jerzego Czartoryskiego (Wilno, 25 lipca 1810 roku) / 454
List Johanna Heinricha Abichta do Adama Jerzego Czartoryskiego (Wilno, 16 marca 1812 roku) / 457
Ogłoszenia wykładów uniwersyteckich / 461
Pytania egzaminacyjne wraz z odpowiedziami / 466
List Johanna Heinricha Abichta do Johanna Karla Simona Morgensterna (Wilno, 13 marca 1816 roku) / 503
Skróty / 505
Bibliografia / 507
Indeks nazwisk / 525
Tomasz Kupś
- Filozofia religii Immanuela Kanta
- Studia z Historii Filozofii, nr 1/2010
- Studia z Historii Filozofii, nr 2/2011
- Studia z Historii Filozofii, nr 3/2012
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(4)/2013
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(4)/2013
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(4)/2013
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(4)/2013
- Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Część 1: Józef Władysław Bychowiec, Anna z Zamoyskich Sapieżyna, Jan Śniadecki, Franciszek Wigura
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(5)/2014
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(5)/2014
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(5)/2014
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(5)/2014
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(6)/2015
- Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Część 2: Józef Maria Hoene Wroński "Filozofia krytyczna odkryta przez Kanta, oparta na ostatecznej zasadzie poznania"
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(6)/2015
- Immanuel Kant und die kopernikanische Wende in der Philosophie
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(6)/2015
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(6)/2015
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(7)/2016
- Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Część 3: Polemiki z Janem Śniadeckim
- "Opus postumum" Immanuela Kanta
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(8)/2017
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(7)/2016
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(7)/2016
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(7)/2016
- Konkurs na Katedrę Filozofii w Uniwersytecie Wileńskim w 1820 roku. Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Część 4
- Józefa Władysława Bychowca przekład „Sporu fakultetów” Immanuela Kanta. Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Część 5
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(8)/2017
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(8)/2017
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(8)/2017
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(9)/2018
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(9)/2018
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(9)/2018
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(9)/2018
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(10)/2019: The Philosophy of the 17th Century – Sources and Continuations
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(10)/2019
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(10)/2019: Methodological Problems in the History of Philosophy
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(10)/2019
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(11)/2020
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(11)/2020: The Philosophy of Immanuel Kant And Its Receptions
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(12)/2021
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(11)/2020: The Heritage of Jerzy Łoś’s Philosophical Logic
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(12)/2021
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(12)/2021
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(13)/2022
- Studia z Historii Filozofii, nr 2(13)/2022
- Studia z Historii Filozofii, nr 3(13)/2022: Evil. Reality or Imagination? Vol. 1
- Studia z Historii Filozofii, nr 4(13)/2022: Evil. Reality or Imagination? Vol. 2
- Studia z Historii Filozofii, nr 1(14)/2023
- Johann Heinrich Abicht – filozof wileński. Działalność naukowa i dydaktyczna (1804–1816). Badania i źródła
Joanna Usakiewicz
(Ur. 1968), adiunkt, kierownik Zakładu Hermeneutyki i Translatoryki Filozoficznej Uniwersytetu w Białymstoku. Zajmuje się filologią klasyczną i historią filozofii, w szczególności filozofią wieku XVII, recepcją greckiego i rzymskiego antyku w filozofii nowożytnej oraz udziałem kobiet w dyskursie filozoficznym. Opublikowała między innymi: „Bonum et (im)mutabilitas”. Myśl filozoficzna Anne Conway (1631–1679) (2002) oraz Z miłości do rozumu. O etyce Arnolda Geulincxa (1624–1669) (2010). Autorka przekładów na język polski dzieł Anne Conway, René Descartes’a, Pierre’a Gassendiego, Arnolda Geulincxa, Henry’ego More’a. E-mail: joanna.usakiewicz@onet.eu
- Johann Heinrich Abicht – filozof wileński. Działalność naukowa i dydaktyczna (1804–1816). Badania i źródła
- Konkurs na Katedrę Filozofii w Uniwersytecie Wileńskim w 1820 roku. Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Część 4
Dalius Viliūnas
(Ur. 1968), starszy pracownik naukowy Instytutu Badań nad Kulturą Litewską (Lithuanian Culture Research Institute) w Wilnie. Od 2002 r. kierownik Wydziału Historii Filozofii Litwy. Zajmuje się filozofią epok Oświecenia i Romantyzmu na Litwie. Redaktor naukowy akademickiej serii wydawniczej pt. „Historia filozofii litewskiej. Źródła i badania” (w języku litewskim). W serii tej opublikował między innymi: Nauka prawa przyrodzonego Hieronima Stroynowskiego (2011); Filozofia w Wilnie w pierwszej połowie XIX wieku (2014); Jean-Jacques Rousseau i Wielkie Księstwo Litewskie (wspólnie z dr. Vygandas’em Aleksandravičius’em, 2016). Przełożył na język litewski i wydał wybrane pisma Anioła Dowgirda, Joachima Litawora Chreptowicza, Hieronima Stroynowskiego, Józefa Gołuchowskiego, Maurycego Franciszka Karpia. E-mail: daliusviliunas@gmail.com
- Johann Heinrich Abicht – filozof wileński. Działalność naukowa i dydaktyczna (1804–1816). Badania i źródła
- oprac.
- Święty Innocenty I, papież. List do Decencjusza, biskupa Gubbio
- O żużlu i wokół żużla. Rozmowy z Wojciechem Żabiałowiczem
- Źródła do dziejów regionu kujawsko-pomorskiego. Część 1: Średniowiecze
- Wybrane zagadnienia z zakresu historii społecznej w polskiej prasie Prus Zachodnich w 2. połowie XIX i początkach XX wieku – wybór tekstów źródłowych
- „... a małe dzieci do ognia wrzucali”. Antologia wypracowań szkolnych (1945–1946) na temat II wojny światowej
- Ta wojna zmieni wszystko… Obraz I wojny światowej w literaturze wspomnieniowej kobiet. Wybór tekstów źródłowych
- Johann Heinrich Abicht – filozof wileński. Działalność naukowa i dydaktyczna (1804–1816). Badania i źródła
Powiązane
Eseje filozoficzne
Adam Smith
Konkurs na Katedrę Filozofii w Uniwersytecie Wileńskim w 1820 roku. Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Część 4
Tomasz Kupś, Dalius Viliūnas, Joanna Usakiewicz
Polska filozofia analityczna. W kręgu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej
Ryszard Wiśniewski, Włodzimierz Tyburski
Rozum w sztuce
George SantayanaInne z tej kategorii
Grzyb u kresu świata
Anna Lowenhaupt Tsing
Wczesne pisma estetyczne
Johann Gottfried Herder
Pytania o życie
Jan Kopcewicz
