Księga klasztorów ziemi chełmińskiej w średniowieczu. Tom 1: Chełmno

OPIS

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie / 9
Introduction / 11

ESEJE [13]
I. Klasztory ziemi chełmińskiej wobec władzy i społeczeństwa / 15
1. Franciszkanie i dominikanie / 15
2. Cysterki-benedyktynki / 20
II. Klasztory cysterek-benedyktynek: duchowość i sztuka / 24
III. Konwenty mendykantów na ziemi chełmińskiej – sztuka i kultura umysłowa w średniowieczu / 33
1. Architektura mendykantów na ziemi chełmińskiej / 36
2. Ecclesia interior. Sztuka w służbie pobożności braci / 38
3. Obrazy w przestrzeni ecclesia exterior / 45

ILUSTRACJE / ILLUSTRATIONS [55]
ES SAYS [103]
I. Friaries and nunneries in the Chełmno Land towards the authority and society / 105
1. Franciscan and Dominican Friars / 105
2. Cistercian-Benedictine Nuns / 111
II. Convents of Cistercian-Benedictine Nuns: spirituality and art / 114
III. Mendicant convents in Chełmno Land – art and intellectual culture in Middle Ages / 123
1. The architecture of mendicant orders in Chełmno Land / 126
2. Ecclesia interior. Art in the service of friars’ religiosity / 128
3. Images in the space of ecclesiae exterioris / 135

KATALOG [145]
Struktura katalogu / 147

I. Cysterki-benedyktynki [149]
Dzieje [149]
1. Nazwa, położenie i przynależność zakonna / 149
2. Historia klasztoru / 149
3. Mniszki i prepozyci / 150
4. Podstawy prawne / 150
5. Relacje prawne ze zwierzchnikiem terytorialnym / 151
6. Podstawy ekonomiczne / 151
7. Życie religijne i oddziaływanie religijne / 151
8. Zabytki pisane / 152
Założenie klasztorne [154]
1. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, przełom 2./3. ćwierci XIV wieku 154
2. Klasztor pocysterski, obecnie Sióstr Miłosierdzia pw. św. Wincentego a Paulo – ostatnia
ćwierć XIII – 2. ćwierć XIV wieku /161
Wystrój i wyposażenie kościoła [165]
1. Relikty gotyckiej posadzki – XIV wiek (?) / 165
2. Zworniki sklepienne – około 1360 roku / 167
3. Malowidła ścienne: Pieśń nad Pieśniami i sceny pasyjne – 3. ćwierć XIV i początek
XV wieku / 173
4. Płyta nagrobna Arnolda Lischorena, Wernica i Konrada – po 1275 roku / 177
5. Głowa św. Jana na misie – przełom XIV/XV wieku / 181
6. Pieta – około 1400 roku / 185

II. Dominikanie [187]
Dzieje [187]
1. Nazwa, położenie i przynależność zakonna / 187
2. Historia klasztoru / 187
3. Zakonnicy / 188
4. Podstawy prawne / 190
5. Relacje prawne ze zwierzchnikiem terytorialnym / 190
6. Podstawy ekonomiczne / 190
7. Życie religijne i oddziaływanie religijne / 191
8. Zabytki pisane / 191
Założenie klasztorne [193]
1. Kościoł pw. św. Piotra i Pawła – XIV wiek / 193
2. Klasztor – XIII–XIV wiek / 203
3. Cmentarz przyklasztorny / 203
Wystrój i wyposażenie kościoła [207]
1. Malowidło ścienne: Rzeź niewiniątek – około 1400 roku / 207
2. Malowidło ścienne: Ukrzyżowanie – około 1400 roku / 210
3. Malowidło ścienne: dwaj święci (apostołowie?) – około 1400 roku / 215
4. Malowidło ścienne: święty dominikański – koniec XIV wieku / 219
5. Malowidło ścienne: niezidentyfikowany święty – 2. połowa XIV wieku (?) / 222
6. Płyta nagrobna Jana z Diez – 1360 rok / 225

III. Franciszkanie [229]
Dzieje [229]
1. Nazwa, położenie i przynależność zakonna / 229
2. Historia klasztoru / 229
3. Zakonnicy / 230
4. Podstawy prawne / 231
5. Relacje prawne ze zwierzchnikiem terytorialnym / 231
6. Podstawy ekonomiczne / 232
7. Życie religijne i oddziaływanie religijne / 232
8. Zabytki pisane / 232
Założenie klasztorne [234]
1. Kościół pw. św. Jakuba i św. Mikołaja – XIII–XIV wiek / 234
2. Klasztor – XIII–XIV wiek / 242
Wystrój i wyposażenie kościoła [245]
1. Zworniki sklepienne: Chrystus i symbole czterech ewangelistow – około 1330 roku 245
2. Malowidła ścienne: Madonna z Dzieciątkiem, Chrystus Zmartwychwstały, Ukrzyżowanie,
Mąż Boleści, święci – 4. ćwierć XIV wieku / 250
3. Malowidło ścienne: święte (?) – 4. ćwierć XIV wieku / 259
4. Malowidło ścienne: Ukrzyżowanie – około 1400 roku / 262
5. Krucyfiks z ruchomymi ramionami – połowa XIV wieku / 265
Bibliografia / 270
Indeks osobowy / 289
Indeks topograficzny / 293

Recenzje

Autorzy

Monika Jakubek-Raczkowska

Historyk sztuki, czynna na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Od wielu lat prowadzi badania nad rzeźbą gotycką XIV i XV wieku, ze szczególnym uwzględnieniem sztuki regionu pokrzyżackiego na tle europejskim, czego efektem była opublikowana w 2006 rozprawa doktorska poświęcona rzeźbie gdańskiej ok. 1400 r., katalog wystawy stałej w Muzeum Narodowym w Gdańsku (2007) i wystawy czasowej rzeźby czeskiego stylu pięknego, „Bilde von Prage”, w Malborku (2021), kierowała też interdyscyplinarnym projektem „Styl piękny w redakcji czeskiej w Prusach – rzeźba kamienna z lat 1380–1400” w Muzeum Zamkowym w Malborku (2018-2021). Zajmuje się również powiązaniami średniowiecznej sztuki i pobożności (funkcja dzieł sztuki sakralnej w kulcie i praktyce religijnej), co znalazło swój wyraz w rozprawie habilitacyjnej Tu ergo flecte genua tua. Sztuka a praktyka religijna świeckich w diecezjach pruskich państwa zakonnego do połowy XV wieku (2013). Ważnym przedmiotem jej badań w ostatnich latach jest spuścizna rękopiśmienna: jest współautorką katalogu kodeksów średniowiecznych BUMK w Toruniu (2016), redaktorem naukowym i współautorką monografii pelplińskiego Graduału L13 (2019), autorką kilku monograficznych artykułów poświęconych wybranym rękopisom średniowiecznym (w tym – Złotemu Kodeksowi Gnieźnieńskiemu), oraz inicjatorką toruńskiego cyklu konferencyjnego Textus et pictura i redaktorką naukową serii wydawniczej „Studia nad skryptorium i spuścizną rękopiśmienną średniowiecza”.

Juliusz Raczkowski

Historyk sztuki, czynny na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Zainteresowanie badawcze koncentruje na sztuce państwa zakonnego w Prusach, ze szczególnym uwzględnieniem średniowiecznej architektury i wystroju (rzeźba architektoniczna, malarstwo ścienne i in.) oraz rzeźby snycerskiej i malarstwa tablicowego, przede wszystkim w kontekście problemów zabytkoznawczych i konserwatorskich. Jest autorem lub współautorem czterech monografii, w tym opracowania fenomenu Kolegiów Apostolskich na terenie państwa zakonnego w Prusach (2013), oraz tzw. Poliptyku Toruńskiego (2016), autorem szeregu artykułów przyczynkowych i monograficznych poświęconych sztuce terenów pokrzyżackich, redakcji naukowych siedmiu tomów wieloautorskich oraz kilku recenzji naukowych. Ważne miejsce w prowadzonych przez niego pracach badawczych (zwłaszcza z wykorzystaniem instrumentarium tzw. badań nieniszczących) zajmuje problematyka zabytkoznawcza sztuki gotyckiej, z naciskiem na technikę i technologię oraz materiałoznawstwo, a także badania proweniencyjne z wykorzystaniem źródeł.

Piotr Oliński

Historyk zatrudniony w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu. Jest członkiem Centrum Badań Zmian Klimatu UMK. Zajmuje się historią średniowiecza, edycją źródeł historycznych oraz klimatologią historyczną. Jest autorem takich książek, jak: Cysterskie nekrologi na Pomorzu Gdańskim od XIII do XVII wieku (Toruń 1997), Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Toruń 2008), Księga klasztorów ziemi chełmińskiej w średniowieczu (wspólnie z M. i J. Raczkowskimi, Toruń 2019). Współuczestniczył również w pracach nad licznymi artykułami poświęconymi zmianom klimatycznym, np. Droughts in the area of Poland in recent centuries in the light of multi-proxy data („Climate of the Past” 2020) czy Temperature changes in Poland from the 16th to the 20th centuries („International Journal of Climatology” 2005).

Księga klasztorów ziemi chełmińskiej w średniowieczu. Tom 1: Chełmno

Przydatne linki