Podstawą niniejszej książki, powstałej m.in. z inspiracji nieżyjącej już dziś profesor Antoniny Bartoszewicz, jest rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem profesora dr. hab. Jana Mirosława Kasjana, obroniona w macierzystym Uniwer­sytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Profesorowi J. M. Kasjanowi serdecznie dziękuję za okazaną życzliwość i pomoc podczas wszystkich faz przewodu doktorskiego,, dziękuję również za wieloletnią i wszechstronną opiekę naukową. Dziękuję gorąco recenzentom mojej pracy - profesorowi dr. hab. Józefowi Bachórzowi i profesorowi dr. hab. Andrzejowi Staniszewskiemu, a także doktorowi Bogdanowi Burdziejowi za cenne uwagi, które wykorzystałem w książkowej wersji rozprawy. Pragnę też wyrazić wdzięczność profesorowi dr. hab. Lechowi Witkowskiemu, Dziekanowi Wydziału Humanistycznego UMK, którego decyzja o finan­sowym wsparciu wydawnictwa znacznie przyspieszyła druk książki.
Praca poświęcona działalności najwybitniejszego polskiego krytyka okresu romantycznego przełomu składa się z dwóch części. W pierwszej próbuję upo­rządkować istniejący stan badań nad Mochnackim, wskazując problematykę dotąd w pełni nie spenetrowaną przez badaczy, dociekam też autorstwa prasowych artykułów, sporządzając nowy spis literackich publikacji krytyka z lat 1821-1830. W części drugiej omawiam rozległą tematykę rozpraw, artykułów i recenzji Mochnackiego, akcentując najważniejsze zagadnienia dotyczące rozwoju myśli krytycznej, działalności recenzenckiej i warsztatu pisarskiego autora rozprawy O duchu i źródłach poezji w Polszcze, pomijając jednak te wątki, które w dotychczasowej refleksji naukowej zostały już przedstawione. Muszę podkreślić, że ogromne znaczenie dla mojej pracy miały wcześniejsze badania, m.in. Ireny Kitowiczowej, Krystyny Krzemień-Ojak i Stanisława Pieroga, których ustalenia wielokrotnie wykorzystuję szczególnie w części drugiej niniejszej rozprawy.
Maurycy Mochnacki w swej działalności recenzenckiej zajmował się wieloma dziedzinami twórczej aktywności (filozofia, literatura, teatr, muzyka), co wymusiło niejako zastosowanie różnorodnej metodyki postępowania badawczego. Pragnę jednak podkreślić pewną - jak sądzę - istotną cechę owej eklektycznej formuły opisu: teksty Mochnackiego każdorazowo staram się rozpatrywać w kontekście dla nich najwłaściwszym, jakby naturalnym, mianowicie - w kontekście wypo­wiedzi innych krytyków i pisarzy tego okresu, by uniknąć pokusy nadinterpretacji ukazać przede wszystkim historyczny wymiar jego pisarstwa. Dotyczy to również rozdziału poświęconego publicystyce muzycznej, przy czym artykuły muzyczne omawiam z pozycji literaturoznawcy.