Poetyka doświadczenia duchowego w liryce Tadeusza Gajcego

Książka wskazuje na doskonałe zrozumienie współzależności między odkrywaniem a kreowaniem w myśli humanistycznej. Zamiast wykluczania i wypierania minionych paradygmatów badawczych raczej włącza się ich przeformułowane składniki płynnie w nowy dyskurs akademicki. Bardzo jasno zmierza autor w stronę aksjologicznego ładu, który określa kształt człowieczeństwa, czyli odpowiada na pytania, jak, wobec czego, w jakim celu jest się człowiekiem. Nacechowana etycznie antropologia zmierza do uporządkowanego obrazu uniwersum. Rafał Brasse przekonująco odwołuje się do zmartwychwstania, zbawienia, wieczności, wysublimowanej duchowości jako celów takich poetów, jak Gajcy, Wojtyła, przedtem Norwid, a zarazem takich myślicieli, jak Edyta Stein. Dzięki akcentowi położonemu na poetykę i estetykę wydobywa uniwersalne walory liryki „Topora” z pokolenia Kolumbów.

Prof. dr hab. Dorota Heck

Książka Rafała Brassego stanowi nowe odczytanie twórczości poetyckiej przedstawiciela pokolenia Kolumbów, dotychczas omawianą w stopniu niepełnym i pozostającą w cieniu dorobku Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Praca Brassego przekonuje, iż taki stan zmarginalizowania w kanonie literatury XX wieku należy zmienić, dowodząc wielkości i głębi tej poezji. Niewątpliwym wkładem autora w badanie liryki Tadeusza Gajcego jest próba aplikacji metody krytyki tematycznej do badań nad doświadczeniem duchowym oraz niezmiernie istotne i wartościowe poznawczo rozpoznania światów przedstawionych przez głębokie analizy i przekonujące interpretacje wszystkich aspektów obrazowania symbolicznego. Ponadto rzetelnie i zarazem atrakcyjnie przeprowadzony wywód naukowy jest swego rodzaju popisem zastosowania metody arcytrafnie dobranej do badanego materiału.

Prof. dr hab. Piotr Michałowski

Wprowadzenie

CZĘŚĆ I. ZARYS PROBLEMATYKI BADAWCZEJ. USTALENIA METODOLOGICZNE
Rozdział 1. Liryka Tadeusza Gajcego jako przedmiot badań
Rozdział 2. Poetyka doświadczenia duchowego jako kategoria badawcza
Temat – wokół zagadnień duchowości
Krytyka tematyczna – inspiracje
Poetyka a doświadczenie duchowe
Rozdział 3. Ku antropologii wyobraźni – w poszukiwaniu „metody”
Metoda słów-kluczy
„Metoda” Bachelarda
W stronę strukturalizmu
Antropologia wyobraźni – podstawowe pojęcia i problemy
Epifania wyobrażeń symbolicznych

CZĘŚĆ II. OD BACHELARDA DO GAJCEGO. ŚWIAT WYOBRAŹNI POETY
Rozdział 1. „Ogniste niebiosa” – kompleks Empedoklesa jako dominanta wyobraźni
Podwójna natura ognia
Znak śmierci i oczyszczenia
Identyfikacja z obrazem epifanii
Dialektyczny charakter symbolicznych przedstawień
Rozdział 2. Od poetyki ognia do poetyki powietrza
Między ogniem a powietrzem
Wobec cierpienia i ofiary
Wyobraźnia dynamiczna w obrazie płynnego lotu
Rozdział 3. Sposoby przeżywania czasu
W poprzek czasu
Ku miejscu „wiecznej ciszy”
W stronę poetyki skrzydeł

CZĘŚĆ III. RELIGIJNO-DUCHOWY WYMIAR POEZJI GAJCEGO
Rozdział 1. W kręgu pytań ostatecznych. Eschatologiczny niepokój
Poetyckie marzenia o wieczności
Na granicy światów – lot oniryczny
Partner duchowego dialogu – „jasność”
Eschatologiczny niepokój
Pamięć i sumienie jako wartości ocalające tożsamość
Rozdział 2. Idea domu onirycznego
Widok z wnętrza obrazu
Opis środka – symbolizacja irracjonalnych przeczuć
Przestrzeń kreacji
W walce z mocami ciemności
Słowa matki – konsolacja
Rozdział 3. Kościół w „pamięci marzącej”
Biały ministrant
Świetlisty znak na niebie
Ożywianie rytuału
Konotacje ewangeliczne
Zaklęcia na języku – wołanie o epifanię
Wobec tajemnicy przeistoczenia
Oswajanie rzeczy przez marzenie – epifanie z zaświatów
Rozdział 4. Między konfesją a uczuciem – echo miłosnego wyznania
Uczucia duchowe
Echo miłosnego wyznania
Profetyczny znak ognia
Obłok – metafizyczne lustro
Uczucie i konfesja – dialektyczne sprzęgnięcie wątków

CZĘŚĆ IV. NORWID – GAJCY – WOJTYŁA: POWINOWACTWA WYOBRAŹNI
Rozdział 1. Gajcy, Norwid – wyobraźnia twórcza a doświadczenie sanctum
Tradycja i nowoczesność
Poezja wymiaru sacrum i sanctum
Dynamiczne zniekształcanie
Wiara
Idea sądu i zmartwychwstania
Rozdział 2. Gajcy, Wojtyła – idea wieczności w świetle poetyki żywiołów
W kręgu żywiołów – obrazowanie nieskończoności
Słowa-klucze i motywy-klucze
Poetyckie ilustrowanie wartości
Zanurzanie w żywiole bezkresu
„Trawy lazur” – dwa żywioły w marzeniach o bezkresie
Istota modlitewnej relacji
Poetyka wody i powietrza – w podróży ku nieskończoności
Idea pokory i piękna – poetyka ziemi
Poetycka wizja wieczności
Rozdział 3. Gajcy, Norwid – liryczne kreacje z perspektywy duchowości Edyty Stein
Dzieło Goethego w świetle wiary
Liryczna autokreacja a doświadczenie pamięci
Kształtowanie osobowości
Przemiana i oczyszczenie
Problem człowieczeństwa – ośrodek duszy

CZĘŚĆ V. ESTETYKA I AKSJOLOGIA – POEZJA W KRĘGU WARTOŚCI
Rozdział 1. Gajcy, Durand – poetyka i aksjologia doświadczenia symbolicznego
Geneza ontologii symbolicznej
Znak, który odsyła do transcendencji
Wyobraźnia symboliczna
Gwiazda – dwuznaczny charakter epifanii symbolicznej
Poetycka teofania
Przywracanie porządku w sferze estetyki i aksjologii
Rozdział 2. Idea ojczyzny jako wartość kształtująca poetycki światopogląd
Obraz ojczyny – symbolizacja wewnętrznych przeżyć
Dom, dzieciństwo, pejzaż rodzinny
Poetycki autoportret
Poetycka eschatologia
Rozdział 3. Heroizm etyczny idei słowa-czynu
Idea słowa-czynu
Dialog z potomnym – budowanie duchowej relacji
Między miłością a nienawiścią – etyczny wymiar człowieczeństwa
Wobec idei męczeństwa i ponadnarodowego braterstwa
Heroizm etyczny w duchowej walce o przywracanie harmonii światu

Zakończenie
Utwory wybrane Tadeusza Gajcego
Oczyszczenie
Pieśń nostalgiczna
Poemat letargiczny
Kantyczka wołania pełna
Nad ranem
Schodząc
Po raz pierwszy modlitwa
Bibliografia
Indeks osobowy

Rafał Brasse