Kontakty duchownych ze stolicą apostolską. Obrazy z życia średniowiecznego kleru w dokumentach penitencjarii apostolskiej

Książka stanowi swoiste podsumowanie dotychczasowych zainteresowań Autora papieskimi dyspensami zarówno z punktu widzenia ukazania aspektów prawnych, obowiązujących przy ich udzielaniu dla duchownych, jak i – a może przede wszystkim – opisu różnych obszarów życia codziennego duchowieństwa, które zostały zawarte w ich treści. Badania aspektów prawnych związanych z udzielaniem papieskich dyspens pozwoliły na pokazanie, w jaki sposób kler podchodził do tego typu dyspens w kontekście rozumienia i przestrzegania przezeń obowiązującego go prawa kanonicznego. Rozważaniom prawnym towarzyszyły oczywiście barwne opisy średniowiecznej codzienności, w którą uwikłali się duchowni. Dyspensy papieskie należą bowiem do takiej kategorii źródeł, które pokazują – poza wspomnianymi aspektami prawnymi – wiele ciekawych i różnorodnych sytuacji z życia szeroko rozumianego średniowiecznego społeczeństwa, wzbogacając nierzadko swoją narrację niezwykle interesującymi dialogami.

Książka składa się z trzech rozdziałów, z których dwa pierwsze mają charakter prawno-dyplomatyczny. W rozdziale pierwszym zostały omówione, głównie na podstawie dotychczasowej historiografii, geneza, organizacja oraz działalność Penitencjarii Apostolskiej jako jednego z trzech ważnych trybunałów Kurii Rzymskiej obok Roty Rzymskiej i Sygnatury Apostolskiej. Został ponadto przedstawiony rozwój systemu rezerwatów papieskich, a także działalność Penitencjarii Apostolskiej poprzez pryzmat jej organizacji, kompetencji oraz zasad obiegu dokumentów. Szczególne kompetencje tego urzędu zostały zilustrowane przykładowymi dyspensami dla polskiego duchowieństwa. W rozdziale drugim, który ma charakter dyplomatyczny, zostały przedstawione zagadnienia źródłoznawcze: kancelaryjna typologia dyspens papieskich, ich formularze pokazane na przykładach konkretnych dokumentów kierowanych do Penitencjarii. W rozdziale tym zostały ponadto opisane konwencje formularzowe zawarte w tych dokumentach oraz charakter i rola zamieszczanych w nich dialogów. Rozdział trzeci zawiera prezentacje różnych obrazów z życia codziennego duchowieństwa. Pokazują one codzienne sytuacje, np. w klasztorach, szkołach, kancelariach i karczmach, ale także bójki i konflikty zbrojne, w których brał udział kler, czy też relacje duchownych z kobietami. Na końcu znalazł się aneks źródłowy, w którym znajduje się edycja wspomnianej wyżej prowizji papieskiej oraz przykładowe, publikowane już, dokumenty pochodzące z Penitencjarii Apostolskiej, dodatkowo w tłumaczeniu na język polski.

Wprowadzenie / 11

Rozdział 1. Penitencjaria Apostolska / 19
1.1. Geneza i powstanie w kontekście reformy gregoriańskiej. Rozwój systemu rezerwatów papieskich / 19
1.2. Działalność / 28
1.2.1. Organizacja / 28
1.2.2. Kompetencje / 30
1.2.3. Obieg dokumentów / 43

Rozdział 2. Źródła / 47
2.1. Supliki i dyspensy papieskie / 47
2.1.1. Argumentacje. Konwencje formularzowe i narracyjne / 55
2.1.2. Dialogi / 59

Rozdział 3. Obrazy z życia codziennego duchowieństwa / 65
Wprowadzenie / 65
3.1. Klasztory i zakonnicy / 68
3.2. Szkoły / 80
3.3. Kancelarie / 88
3.4. Karczmy / 95
3.5. Kobiety / 108
3.6. Bójki, pobicia, zabójstwa / 118
3.7. Wojny i konflikty zbrojne / 124
3.8. Fałszerstwa i oszustwa / 133
3.9. Handel beneficjami (symonia) / 140
3.10. Inne wydarzenia codzienne / 145

Podsumowanie / 155

Dodatek źródłowy 1 / 161
Dodatek źródłowy 2 / 203
Wykaz skrótów / 209
Bibliografia / 211
Contacts of clergy with the Holy See. Images of the life of the medieval clergy in the documents of the Apostolic Penitentiary (Abstract) / 221
Spis ilustracji / 227
Indeks osób współczesnych / 231
Indeks postaci historycznych / 235

Andrzej Radzimiński