Autorstwo. Urynkowienie literatury i fantazmat podmiotu autorskiego

Zachodzące przemiany społeczno-kulturowe domagają się rewaloryzacji dotychczasowych ustaleń z zakresu prawa autorskiego i denaturalizacji pojęcia autorstwa, jego dyskursywizacji z uwzględnieniem kontekstów prawnych, ekonomicznych, estetycznych i teoretycznoliterackich. Autor jest nie tylko podmiotem procesu twórczego, lecz także nośnikiem określonej ideologii. Autorstwo wyłania się w XVIII wieku jako narzędzie w starciu sił politycznych, społecznych i ekonomicznych, autor staje się chwytem retorycznym w nierównej walce toczonej przez feudalny porządek z kapitalizmem. Opowieść o autorstwie to historia urynkowienia literatury i kultury. Ideologia autorstwa, maskowana wieloma metaforami i kategoriami (takimi jak oryginalność czy geniusz), podtrzymywana przez instytucje w rodzaju krytyki i teorii literatury, służy przemianie twórczości w przedmioty estetyczne, łatwe do skonsumowania towary bez kłopotów funkcjonujące na komercyjnym rynku. Jednocześnie zagadnienie autorstwa pozostaje problemem kulturowej autoidentyfikacji, określając, czyje głosy uchodzą za prawomocne i autorytatywne, a które podlegają systemowemu uciszaniu. Monografia stanowi kompleksowe omówienie historii autorstwa i jego licznych kontekstów: niekwestionowanej i niebezpiecznie anachronicznej dominacji romantycznego modelu autorstwa, represji autorstwa kobiecego, metaforycznej śmierci autora i problemu autorstwa zbiorowego.

Wstęp. Ideologia autorstwa / 7

Rozdział 1. Kłamstwo romantyczne i prawda rynkowa. Narodziny fantazmatu autorskiego / 21
1.1. Rekonstrukcja. Modele procesu twórczego do xviii wieku / 21
1.2. Autor – chwyt retoryczny / 32
1.3. Autor – podmiot absolutyzmu / 38
1.4. Autor – unikatowa jednostka / 46
1.5. Autor na rynku literackim / 55
1.6. Narodziny autora z ducha komercji / 64
1.7. Romantyczny model autorstwa. Fantazmat silnej podmiotowości / 80
1.8. Praktyka romantycznego autorstwa. Frankenstein jako ujęcie pragmatyczne / 113

Rozdział 2. Wykluczone z autorstwa. Kobiecość w dyskursie autorskim / 121
2.1. Kobiece autorstwo wobec śmierci autora / 121
2.2. „Mam powody przypuszczać, że nasze myśli mają większy ciężar autorytetu, jeśli opatrzone są tylko jego imieniem”. O Harriet Taylor Mill niechęci do autorstwa / 130
2.3. U zarania autorstwa. Strategie podejmowane wobec wykluczenia w XVIII wieku / 144
2.4. Martyrologia kobiecego autorstwa i wykluczenie w epoce wiktoriańskiej / 172
2.5. Anihilacja kobiecego podmiotu / 184
2.6. Mitologia męskiego autorstwa / 194
2.7. Jak stłamsić kobiece autorstwo – praktyczny poradnik / 201

Rozdział 3. Postromantyczny dyskurs autorstwa / 209
3.1. Reakcja romantyczna / 209
3.2. Intertekstualność jako mechanizm twórczy. Milczenie autora / 224
3.3. Śmierć i zmartwychwstanie autora w twórczości Rolanda Barthes’a / 241
3.4. Autor-funkcja / 256
3.5. Feministyczna rewizja śmierci autora. Autorstwo filmowe i podmiot ucieleśniony / 271

Rozdział 4. Autorstwo zbiorowe. Od kultury kontrybucji do współautorstwa / 303
4.1. Mit samotnego autora / 303
4.2. Społeczne i historyczne uwarunkowania zbiorowego autorstwa / 316
4.3. Kultura autorstwa zbiorowego. Zagadnienie twórczości zależnej / 331
4.4. Transformatywny charakter twórczości i model autorstwa zbiorowego / 346

Zakończenie. W stronę kulturowej teorii autorstwa / 361
Bibliografia / 365
Summary / 377
Indeks osób / 385

Maria Janoszka

Aldona Kobus