Mikołaj Kopernik czy Thomas Gresham? O historii i dyspucie wokół prawa gorszego pieniądza

Mikołaj Kopernik był autorem pierwszych polskich dzieł ekonomicznych, w których przedstawił oryginalne i ponadczasowe koncepcje, m.in. teorię kruszcową pieniądza, a także precyzyjnie sformułował prawo wypierania z obiegu pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy. Wykazał również negatywne skutki psucia pieniądza oraz opracował program reformy monetarnej. Chociaż tymi koncepcjami wyprzedził swoją epokę, jego rozprawy nie zostały opublikowane za jego życia. Szybko popadły w zapomnienie i przez 300 lat pozostawały nieznane. Z tego też powodu należne mu zasługi bezpodstawnie przypisano innym twórcom. Od drugiej połowy XIX w. literaturę fachową zdominował pogląd, że zasadę wypierania z obiegu pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy sformułował Thomas Gresham. Za sprawą przyznania autorstwa tej prawidłowości angielskiemu finansiście i doradcy królowej Elżbiety I wszystkie zasługi, cały splendor i sława przypadły jemu.

Celem książki jest przedstawienie ewolucji poglądów na temat psucia pieniądza oraz podstawowego prawa rządzącego jego obiegiem, jakim jest prawo wypierania pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy, wyeksponowanie najważniejszych dokonań w zakresie teorii ekonomii autorów, którzy są uznawani za twórców tego prawa, a także owoców niemal dwustuletniej debaty polskich autorów na temat poglądów ekonomicznych M. Kopernika.

Nicolaus Copernicus was the author of the first Polish economic works, in which he presented original and timeless concepts such as, among others, the quantity theory of money. He also precisely formulated the law of bad money driving out good money from circulation. Furthermore, he demonstrated the negative effects of money deterioration and developed a programme of a monetary reform. Although he was far ahead of his time, his works were not published during his lifetime. They quickly sank into oblivion and, for 300 years, remained unknown. As a result, his rightful credit was attributed to other authors. Since the second half of the 19th century, specialist literature has been dominated by the view that the rule of bad money driving out good money from circulation was formulated by Thomas Gresham. Due to the acknowledgement of this law’s authorship to this English financier and advisor of Elizabeth I, all the credit, splendour and fame belonged to him.

The aim of this book is to present the evolution of views on the subject of money deterioration and the fundamental law of circulation, which is the law of bad money driving out good money, and to emphasise the most important achievements in the field of economic theory of authors who are not considered their creators. Another aim of the book is to present the results of the twelve-year-long debate among Polish authors on the subject of the economic views of Nicolaus Copernicus.

Wstęp JM Rektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika / 9

Wprowadzenie / 11

Rozdział 1. Narodziny pieniądza kruszcowego i myśli o pieniądzu w starożytnej Grecji oraz jego fałszowanie i opis tego procederu przez Arystofanesa / 19

Rozdział 2. traktat monetarny Nicole’a Oresme’a jako reakcja na problem psucia pieniądza w wiekach średnich / 55

Rozdział 3. Traktaty monetarne Mikołaja Kopernika i ich znaczenie / 93

Rozdział 4. Thomas Gresham i jego zabiegi na rzecz naprawy skarbu Anglii / 135

Rozdział 5. Herezja Henry’ego Dunninga Macleoda i bezpodstawne powielanie fałszywej nazwy „prawo Greshama” / 153

Rozdział 6. Rozważania polskich uczonych nad myślą ekonomiczną M. Kopernika w latach 1816−1918 / 217

Rozdział 7. Wybuch zainteresowań dorobkiem M. Kopernika z okazji 450. rocznicy jego urodzin / 259

Rozdział 8. Odroczony z powodu wojny jubileusz czterechsetlecia wydania De revolutionibus i śmierci Mikołaja Kopernika oraz jego owoce / 319

Rozdział 9. Rok kopernikański 1973 i ożywienie badań wokół poglądów ekonomicznych wielkiego astronoma / 397

Rozdział 10. Badania nad myślą ekonomiczną M. Kopernika po 1988 r. / 507

Podsumowanie / 585
Bibliografia / 627
Indeks osób / 659

Mirosław Bochenek