Dezynfekcja chemiczna zabytków na podłożu papierowym - skuteczność i zagrożenia

Prezentowana rozprawa habilitacyjna pt.: Dezynfekcja chemiczna zabytków na podłożu z papieru – skuteczność i zagrożenia jest pracą interdyscyplinarną, łączącą elementy z dziedziny mikrobiologii, chemii, technologii papieru oraz konserwacji zabytków na podłożu papierowym. Ma na celu modyfikację dotychczasowego podejścia do dezynfekcji zabytków na podłożu papierowym poprzez ocenę zarówno metod dezynfekcji dotąd stosowanych, jak i nowych, przy użyciu zaproponowanych kryteriów. Jest to szczególnie istotne wobec obecnych tendencji w konserwacji zabytków, które zalecają jak najmniejszą interwencję w substancję zabytkową. Dr Joanna Karbowska-Berent kontynuuje rozwój interdyscyplinarnej dyscypliny, jaką jest mikrobiologia konserwatorska, i jest na tym polu jednym z nielicznych specjalistów w Polsce.

Podziękowania / 9
Skróty i oznaczenia stosowane w pracy / 11

1. Wstęp  /  13

2. Stan zagadnienia  /  15
2.1. Papier – powstawanie i zastosowania / 15
2.2. Biodeterioracja papieru / 28
2.2.1. Główne składniki obiektów papierowych / 29
2.2.2. Czynniki środowiskowe wpływające na biodeteriorację papieru / 34
2.2.3. Mechanizmy biodeterioracji zabytków na podłożu z papieru / 38
2.2.4. Inne objawy rozwoju grzybów strzępkowych na papierze / 45
2.2.5. Objawy rozwoju podstawczaków na papierze / 54
2.2.6. Objawy rozwoju bakterii na papierze / 54
2.2.7. Foxing / 56
2.3. Dezynfekcja – zagadnienia ogólne / 59
2.3.1. Regulacje prawne dotyczące produktów biobójczych / 59
2.3.2. Podział biocydów ze względu na budowę chemiczną i mechanizmy oddziaływania na drobnoustroje / 61
2.3.3. Specyfika dezynfekcji zabytków na podłożu z papieru / 63
2.3.3.1. Dezynfekcja masowa zbiorów in situ / 65
2.3.3.2. Dezynfekcja masowa zbiorów poza miejscem ich przechowywania / 68
2.3.3.3. Metody dezynfekcji pojedynczych obiektów / 71
2.3.3.4. XXI wiek – wiek bez dezynfekcji zbiorów na papierze? / 78

3. Cele pracy  / 79

4. Materiały i metody badań  / 81
4.1. Preparaty biobójcze / 81
4.2. Mikroorganizmy i podłoża hodowlane / 84
4.3. Oznaczanie skuteczności preparatów biobójczych wobec grzybów / 84
4.3.1. Metoda dyfuzyjna krążków bibułowych / 84
4.3.2. Oznaczanie skuteczności dezynfekcji metodą kąpieli / 85
4.3.2.1. Kąpiele krążków pożywki ze wzrostem grzybów / 85
4.3.2.2. Kąpiele papieru ze wzrostem grzybów / 86
4.3.2.3. Obliczanie stopnia redukcji liczebności grzybów po dezynfekcji / 89
4.3.3. Oznaczanie skuteczności dezynfekcji za pomocą gazów i par / 89
4.3.3.1. Zamgławianie preparatem QAC-5 / 89
4.3.3.2. Działanie waporyzowanym nadtlenkiem wodoru i ozonowanie / 91
4.3.3.3. Dezynfekcja w parach 4-chloro-3-metylofenolu i olejków eterycznych / 92
4.4. Badania wpływu dezynfekcji na właściwości papieru / 95
4.4.1. Charakterystyka papierów testowanych i ich dezynfekcja / 95
4.4.2. Oznaczanie pozostałości preparatów biobójczych w papierach po dezynfekcji / 96
4.4.3. Oznaczanie pH papieru po dezynfekcji / 97
4.4.4. Analiza właściwości optycznych papieru po dezynfekcji / 97
4.4.5. Analiza właściwości wytrzymałościowych papieru po dezynfekcji / 99
4.4.6. Ocena higroskopijności papieru / 99
4.4.7. Oznaczanie liczby miedziowej / 101
4.5. Określanie wpływu dezynfekcji na nośniki pisma i obrazu na papierze / 101

5. Wyniki / 103
5.1. Skuteczność wybranych preparatow biobójczych wobec mikroorganizmów / 103
5.1.1. Wrażliwość grzybów strzępkowych oceniana metodą dyfuzyjną krążków bibułowych / 103
5.1.2. Skuteczność kąpieli dezynfekujących dla krążków pożywki ze wzrostem grzybów / 111
5.1.3. Skuteczność kąpieli dezynfekujących dla papieru ze wzrostem grzybów / 121
5.1.3.1. Papier z mieszaniną grzybów / 121
5.1.3.2. Papier z pojedynczymi szczepami grzybów / 122
5.1.4. Skuteczność dezynfekcji przy zastosowaniu par, gazów lub mgły / 126
5.1.4.1. Zamgławianie preparatem QAC-5  / 126
5.1.4.2. Działanie waporyzowanego nadtlenku wodoru i ozonu / 128
5.1.4.3. Działanie par 4-chloro-3-metylofenolu i olejków eterycznych / 129
5.2. Wpływ preparatów biobójczych na właściwości papieru / 132
5.2.1. Charakterystyka właściwości fizykochemicznych roztworów do dezynfekcji zabytkowego papieru / 132
5.2.2. Pozostałości związków aktywnych w papierach testowych po dezynfekcji / 133
5.2.3. Zmiany pH papierów testowych po dezynfekcji / 135
5.2.4. Zmiany właściwości optycznych papierów po dezynfekcji / 139
5.2.5. Zmiany właściwości wytrzymałościowych papierów po dezynfekcji / 145
5.2.6. Zmiany higroskopijności papieru / 150
5.2.7. Zmiany liczb miedziowych papieru po dezynfekcji / 150
5.3. Wpływ dezynfekcji na media na papierze / 151

6. Dyskusja  /  169
6.1. Ocena metod badania skuteczności zwalczania grzybów strzępkowych na zabytkowym papierze / 169
6.2. Ocena zastosowanych preparatów biobójczych i metod dezynfekcji w odniesieniu do zabytkowego papieru / 172
6.3. Wrażliwość grzybów strzępkowych na zastosowane preparaty biobójcze / 188
6.4. Znaczenie uzyskanych wyników dla konserwacji zabytków na podłożu papierowym / 189

7. Wnioski / 193

8. Literatura  / 197

9. Summary  / 215

Joanna Karbowska-Berent