Dlaczego literaturoznawcy c(z)ytują kryminały? Schemat opowieści kryminalnej jako narzędzie teoretycznoliterackie

Istnieje rozpowszechnione przekonanie, że teoria literatury skupia się wyłącznie na arcydziełach, literaturoznawcy sięgają po kryminał niechętnie, a literatura popularna została odkryta przez badaczy niedawno. Choć jest w tym stwierdzeniu ziarno prawdy, to uważny ogląd dyskursu teoretycznoliterackiego ujawnia, że idea traktowania schematu kryminalnego jako przestrzeni do dyskusji o teorii gatunku, teorii literatury, teorii interpretacji lub szerzej – teorii poznania – jest obecna od początków jego istnienia. Autorka przygląda się tekstom takich badaczy, jak m.in. Wiktor Szkłowski, Roland Barthes czy Umberto Eco i pokazuje, w jaki sposób kryminał stał się w ich pracach użytecznym narzędziem objaśniania literatury, prezentowania problemów teoretycznych oraz dekonstruowania schematów myślowych. Rozważaniom tym towarzyszyło czytanie i cytowanie utworów kryminalnych, od nowel Edgara Allana Poego po utwory autorów zupełnie z kryminałem niekojarzonych: Stanisława Lema czy Alaina Robbe-Grilleta, od klasycznych brytyjskich powieści detektywistycznych po nordic noir.

Wprowadzenie. Teoria literatury, interpretacji, poznania i początki kryminału / 9

Rozdział 1. Słownik najważniejszych pojęć / 25
1.1. Kryminał / 26
1.2. Dyskurs teoretycznoliteracki / 56
1.3. Narzędzie teoretycznoliterackie / 70

Rozdział 2. Kryminał i początki współczesnej teorii literatury / 75
2.1. Jak jest zrobiony kryminał? Schemat fabularny według Wiktora Szkłowskiego / 76
2.2. Kryminał jako gra z czytelnikiem. Koncepcja Rogera Caillois / 88

Rozdział 3. Kryminał i strukturalny model literatury / 97
3.1. Opowiadanie (kryminalne) – matryca literatury według Rolanda Barthesa / 101
3.2. Słowiański strukturalizm / 133

Rozdział 4. Kryminał i teoria interpretacji / 139
4.1. Umberta Eco kryminalna teoria literatury / 139
4.2. Zbrodnia w bibliotece. Śledztwo w sprawie interpretacji / 144
4.3. Kryminał i nadinterpretacja / 163

Rozdział 5. Kryminał i teoria powieści / 175
5.1. Alain Robbe-Grillet. Nowa powieść czy nowa powieść kryminalna? / 178
5.2. Gdyby Marcel Proust napisał kryminał. Odmiany czasu Michela Butora / 218
5.3. Nowa powieść w dialogu z Rolandem Barthes’em / 228

Rozdział 6. Kryminał i teoria poznania (naukowego) / 231
6.1. Lemowska teoria kryminału / 232
6.2. Lemowskie użycie schematu kryminalnego / 246
6.3. Kryminały jako krytyka strukturalizmu / 280

Podsumowanie / 291
Podziękowania / 299
Bibliografia / 301
Indeks / 315

Laboratorium myślenia

Justyna Tuszyńska