Gruźlica bydła w Polsce w świetle poglądów dotyczących rozwoju choroby i jej zwalczania w latach 1882–1975

Gruźlica jako zoonoza i antropozoonoza jest problemem terapeutycznym i społecznym. Choroba ta wpisuje się w koncepcję „One Health” rozumianą jako wspólny wysiłek wielu dyscyplin działających na szczeblu lokalnym, krajowym i globalnym w celu poprawy stanu zdrowia ludzi i zwierząt. Ta definicja była podstawą do przygotowania publikacji przedstawiającej w sposób holistyczny historię zwalczania gruźlicy bydła w Polsce i osadzenia jej w kontekście historycznym XIX- i XX-wiecznej europejskiej medycyny, mikrobiologii i weterynarii.

„Niniejsza praca nie jest jedynie suchym przytoczeniem faktów historycznych czy wiedzy z zakresu epizootiologii weterynaryjnej, ale przede wszystkim stanowi spójny wywód i opis procesów prowadzących do systemowego rozwiązania problemu. Jej nowatorskie ujęcie tematu może być nie tylko źródłem wiedzy na temat historii walki z tym schorzeniem, ale i swego rodzaju modelowym przykładem działań związanych z osiągnięciem wspólnego celu na drodze współpracy uczonych z różnych dziedzin, instytucji państwowych czy w końcu samego społeczeństwa”.

Fragment recenzji wydawniczej

1. WSTĘP / 9

2. GRUŹLICA JAKO ZOONOZA I ANTROPOZOONOZA W HISTORII / 15

3. TEORIE ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ GRUŹLICY / 22
3.1. Teoria dualistyczna / 23
3.2. Teoria monistyczna / 27
3.3. Teoria Weber–Rawa / 32

4. ORGANIZACJA SŁUŻBY WETERYNARYJNEJ I ZWALCZANIA GRUŹLICY ORAZ INNYCH CHORÓB ZAKAŹNYCH BYDŁA W POLSCE DO 1975 roku / 36
4.1. Ustawodawstwo weterynaryjne i organizacja nadzoru weterynaryjnego w latach 1774–1918 / 36
4.2. Ustawodawstwo weterynaryjne i organizacja służby weterynaryjnej w latach 1918–1939 / 44
4.3. Ustawodawstwo weterynaryjne i organizacja służby weterynaryjnej w latach II wojny światowej / 49
4.4. Ustawodawstwo weterynaryjne i organizacja służby weterynaryjnej w latach 1944–1975 / 50

5. ŚRODKI SPOŻYWCZE POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO W ROZPRZESTRZENIANIU SIĘ GRUŹLICY / 56
5.1. Mleko / 57
5.2. Zakażenie świń poprzez mleko / 58
5.3. Mięso / 59
5.4. Procesy technologiczne uzdatniające produkty pochodzenia zwierzęcego / 61

6. SYTUACJA EPIZOOTYCZNA GRUŹLICY DO 1975 ROKU / 63
6.1. Sytuacja do 1918 roku / 64
6.2. Lata 1918–1944 / 69
6.3. Lata 1945–1975 / 75

7. PROGRAMY ZWALCZANIA GRUŹLICY BYDŁA NA ŚWIECIE I W POLSCE / 83
7.1. Programy dobrowolne do 1959 roku / 83
7.1.1. Metoda Banga / 84
7.1.2. Metoda amerykańska / 85
7.1.3. Metoda Ostertaga / 85
7.1.4. Krajowy model zwalczania gruźlicy / 86
7.2. Programy obowiązkowe / 90
7.2.1. Metody stosowane w Danii, Finlandii i Szwajcarii / 91
7.2.2. Obowiązkowe zwalczanie gruźlicy bydła w Polsce po 1959 roku / 99

8. METODY DIAGNOSTYKI GRUŹLICY BYDŁA / 105
8.1. Bakterioskopia w diagnostyce gruźlicy / 106
8.2. Metody hodowlane w diagnostyce gruźlicy / 107
8.3. Próby biologiczne / 113
8.4. Terenowe testy tuberkulinowe / 115
8.5. Serologiczna diagnostyka gruźlicy / 122
8.6. Alternatywne metody diagnostyki i zwalczania gruźlicy / 126

9. PROFILAKTYKA GRUŹLICY BYDŁA / 130

10. INSTYTUCJE NAUKOWO-BADAWCZE ZAANGAŻOWANE W ZWALCZANIE GRUŹLICY BYDŁA / 140
10.1. Placówki badawcze w latach 1918–1945 / 140
10.2. Placówki badawcze od 1945 do 1975 roku / 147

11. PRZEMYSŁ BIOWETERYNARYJNY W ZWALCZANIU GRUŹLICY BYDŁA / 151
11.1. Sposoby wytwarzania i kontroli tuberkuliny / 151
11.2. Zakłady bioweterynaryjne powstałe od XIX wieku do 1918 roku / 155
11.3. Zakłady bioweterynaryjne powstałe od 1918 do 1939 roku / 157
11.4. Zakłady bioweterynaryjne działające w latach 1939–1945 / 167
11.5. Zakłady bioweterynaryjne działające w latach 1945–1975 / 170

12. POLSKIE PIŚMIENNICTWO WETERYNARYJNE POŚWIĘCONE GRUŹLICY BYDŁA W LATACH 1886–1975 176
12.1. Prasa weterynaryjna w latach 1886–1914 / 176
12.2. Prasa weterynaryjna w latach 1918–1939 / 178
12.3. Prasa weterynaryjna w latach 1945–1975 / 180
12.4. Książki naukowe poświęcone gruźlicy bydła wydane w latach 1900–1918 / 182
12.5. Książki naukowe poświęcone gruźlicy bydła wydane w latach 1918–1939 / 190
12.6. Książki naukowe poświęcone gruźlicy bydła wydane w latach 1945–1975 / 192

13. OSOBY ZWIĄZANE ZE ZWALCZANIEM GRUŹLICY / 194

14. PODSUMOWANIE / 204

SPIS TABEL / 208
SPIS RYCIN / 210
SPIS WYKRESÓW / 213
SPIS FOTOGRAFII W BIOGRAMACH / 214
WYKAZ SKRÓTÓW / 215
INDEKS NAZWISK / 217

WYKAZ WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH / 220

Jarosław Sobolewski