Polskie muzułmanki. W poszukiwaniu tożsamości

Niniejsza monografia jest prezentacją zainteresowań autorki z zakresu socjologii kultury i religii, a także nauk o islamie. Stanowi podsumowanie kilkuletnich badań empirycznych wzbogaconych obserwacjami z podróży i pobytów w krajach muzułmańskich i arabskich.

Autorka przedstawia wyniki badań prowadzonych na dwóch grupach polskich muzułmanek ˗ konwertytek na islam i Tatarek. W centrum jej zainteresowań jest tożsamość, którą analizowała między innymi przy wykorzystaniu konwersji religijnej oraz komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Praca porusza kwestię muzułmanów w Polsce, ale nie brakuje w niej odwołań do badań i dyskusji z innych części naszego kontynentu. Z tego powodu publikacja może być potraktowana jako głos w dyskusji na temat obecności muzułmanów w Europie.

Wstęp / 7

Rozdział I: Wprowadzenie do badań / 12
Wprowadzenie / 12
1.1. Geneza badań / 12
1.2. Cel badań i pytania badawcze / 14
1.3. Metoda i techniki badań / 15
1.3.1. O wyborze metody jakościowej / 15
1.3.2. Badanie biografii / 16
1.3.3. Obserwacja uczestnicząca / 18
1.3.4. Wywiady eksperckie / 20
1.4. Dobór i wielkość próby / 22
1.5. Przygotowanie, realizacja badań i analiza zebranych danych / 24
1.5.1. Przygotowanie badań / 24
1.5.2. Realizacja badań / 25
1.5.3. Uporządkowanie i analiza zebranych danych / 26

Rozdział II: Tożsamość i religia / 28
Wprowadzenie / 28
2.1. Tożsamość / 29
2.1.1. „Kariera” tożsamości / 29
2.1.2. Tożsamość w socjologii i psychologii społecznej / 31
2.1.3. Wymiary tożsamości w socjologii / 36
2.1.4. Hierarchia tożsamości / 39
2.1.5. Tożsamość na pograniczu / 45
2.1.6. Tożsamość jako projekt / 47
2.2. Religia / 52
2.2.1. Czym jest religia? / 52
2.2.2. Symbol i rytuał / 55
2.2.3. Religijność / 60
2.3. Konwersja religijna, czyli o połączeniu tożsamości i religii / 62
2.3.1. Konwersja – ustalenia terminologiczne / 63
2.3.2. Przegląd koncepcji z zakresu socjologii konwersji / 63
2.3.3. Konwersja jako reorganizacja tożsamości / 68
Podsumowanie / 76

Rozdział III: Islam w Polsce / 79
Wprowadzenie / 79
3.1. Islam w Polsce w liczbach / 80
3.2. Tatarzy – „zasiedziali” muzułmanie / 81
3.2.1. Cechy islamu tatarskiego / 85
3.2.2. Współistnienie kultury chrześcijańskiej i tatarskiej / 88
3.2.3. Tożsamość Tatarów polskich / 90
3.2.4. Tatarzy jako mniejszość etniczno-religijna / 92
3.3. „Nowi” imigranci w Polsce / 94
3.3.1. Rozwój organizacji muzułmańskich / 94
3.3.2. Współpraca czy konkurencja? / 98
3.4. Media i islam: „Tak dla Tatarów, nie dla Ligi!” / 99
3.5. Islam i społeczeństwo polskie / 103
3.6. Stosunek państwa do organizacji muzułmańskich. Równi i równiejsi? / 106
3.7. Konwertyci na islam w Polsce / 108
3.7.1. Konwersja w liczbach / 108
3.7.2. Historia konwersji na islam / 110
3.7.3. Zmiany religijności w Polsce po 1989 roku / 117
Podsumowanie / 122

Rozdział IV: Przed konwersją / 125
Wprowadzenie / 125
4.1. Odejście z Kościoła katolickiego / 125
4.2. Zainteresowanie islamem / 132
4.2.1. Lektura publikacji poświęconych islamowi / 134
4.2.2. Kontakt z muzułmanami / 138
4.2.3. Rola Internetu w procesie konwersji / 142
4.3. Ścieżki konwersji na islam / 146
4.3.1. Od islamofoba do niqabu / 147
4.3.2. Z imprezy do meczetu / 152
4.4. Wydarzenia i „pęknięcia” w biografii / 159
4.4.1. Niezdrowy styl życia / 159
4.4.2. Od zawodu miłosnego do zakochania / 162
4.4.3. W poszukiwaniu wspolnoty / 177
4.4.4. Poszukiwanie Boga / 182
Podsumowanie / 185

Rozdział V: Po konwersji / 191
Wprowadzenie / 191
5.1. Konwersja na islam jako rytuał przejścia / 192
5.2. Symboliczny wymiar konwersji na islam / 201
5.2.1. Komunikacja werbalna / 202
5.2.2. Komunikacja niewerbalna / 206
5.2.2.1. Kontakt dotykowy i mowa ciała / 207
5.2.2.2. Zachowania przestrzenne / 209
5.2.2.3. Ubior i powierzchowność / 211
5.3. Reakcje otoczenia na konwersję na islam / 220
5.4. Plany na przyszłość – emigracja czy integracja? / 224
Podsumowanie / 236

Rozdział VI: Tatarski islam / 243
Wprowadzenie / 243
6.1. Konwersja na islam z katolicyzmu / 244
6.1.1. Rytuał przejścia / 249
6.1.2. Symboliczny wymiar konwersji na islam / 250
6.1.3. Reakcja otoczenia na konwersję na islam / 252
6.1.4. O byciu (tatarską) muzułmanką w Polsce / 254
6.2. Konwersja z islamu tatarskiego na arabski / 257
6.2.1. Wychowanie i działalność w społeczności tatarskiej / 258
6.2.2. Islamizacja tożsamości tatarskiej / 259
6.2.3. Arabizacja tożsamości tatarskiej / 262
6.2.4. Reakcja otoczenia / 265
6.2.5. O problemach z Polską i polskością / 269
6.2.6. Konwersja wtórna na islam / 271
6.3. Rekonstrukcja islamu tatarskiego / 273
6.3.1. Hanna / 273
6.3.2. Joanna / 278
6.3.3. Kamila / 282
6.3.4. Elwira / 284
Podsumowanie / 288

Zakończenie / 293
Aneksy / 301
Aneks 1. Lista ekspertów / 301
Aneks 2. Dyspozycje do wywiadów z ekspertami / 301
Aneks 3. Muzułmańskie związki wyznaniowe w Polsce / 303
Aneks 4. Wybrane stowarzyszenia i fundacje muzułmańskie w Polsce / 304
Aneks 5. Dyspozycje do wywiadu z respondentkami / 305
Aneks 6. Charakterystyka respondentek / 308
Bibliografia / 310

Magdalena Malinowska

Monika Ryszewska