Rolnictwo Polski. Studium statystyczno-przestrzenne, lata 2002-2010

Praca zawiera wyniki kompleksowych badań struktury przestrzennej rolnictwa polskiego na podstawie danych Spisu Powszechnego Rolnictwa z 2010 roku, z odniesieniem do PSR 2002 oraz z uwzględnieniem oceny oddziaływania warunków zewnętrznych – przyrodniczych, ekologicznych, historycznych, urbanizacyjnych i instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej. Analizę przeprowadzono według podziału cech wewnętrznych rolnictwa na sześć grup, tj.: jakość i użytkowanie ziemi (w tym struktura użytkowania ziemi i zróżnicowanie przyrodniczo-ekologiczne gospodarstw rolnych), struktura agrarna (w tym struktury własnościowa i obszarowa gospodarstw rolnych oraz rozdrobnienie gruntów), cechy społeczno-demograficzne rolnictwa (w tym: nakłady pracy ludzkiej, struktura demograficzna kierowników gospodarstw rolnych oraz poziom ich wykształcenia), stan technicznego wyposażenia gospodarstw rolnych (w tym: mechanizacja, chemizacja i gospodarka wodna w rolnictwie), struktura produkcji rolniczej (w tym: struktura zasiewów i chów zwierząt gospodarskich) oraz cechy produkcyjne rolnictwa i oceny sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych. Dokonano również całościowej oceny ww. zagadnień. Skala prowadzonych badań (ok. 600 cech rolniczych) oraz forma ich dokumentacji (75 tabel, 242 ryciny), umiejscawia publikację jako jedno z najpełniejszych obecnie kompendiów wiedzy na temat zróżnicowania przestrzennego rolnictwa Polski.

WPROWADZENIE / 9

1. WARUNKI ZEWNĘTRZNE ROLNICTWA I FUNDUSZE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ / 17
1.1. Uwarunkowania przyrodnicze rolnictwa / 17
1.2. Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rolnictwa – historyczne i urbanizacyjne / 20
1.3. Fundusze WPR jako nowa determinanta zróżnicowania przestrzennego rolnictwa / 24

2. JAKOŚĆ I UŻYTKOWANIE ZIEMI / 32
2.1. Struktura użytkowania ziemi ogółem / 34
2.1.1. Powierzchnia ogólna gospodarstw rolnych oraz relacja między powierzchnią użytków rolnych a pozostałymi gruntami / 34
2.1.2. Lasy / 45
2.1.2.1. Lasy i grunty leśne w gospodarstwach rolnych / 45
2.1.2.2. Zalesienia PROW / 50
2.1.3. Rośliny energetyczne / 55
2.2. Struktura rolniczego użytkowania ziemi / 63
2.2.1. Grunty o dobrej kulturze rolnej – powierzchnia i struktura / 63
2.2.2. Grunty orne / 69
2.2.3. Uprawy trwałe / 72
2.2.3.1. Drzewa owocowe / 78
2.2.3.2. Krzewy owocowe i jagodowe / 84
2.2.4. Trwałe użytki zielone / 90
2.3. Cechy przyrodniczo-ekologiczne gruntów gospodarstw rolnych / 92
2.3.1. System rolnictwa – metody produkcji / 93
2.3.2. Uprawy ozime / 95
2.3.3. Nawożenie organiczne / 100
2.4. Wybór cech diagnostycznych i syntetyczny wskaźnik jakości i użytkowania ziemi / 106
2.4.1. Grunty gospodarstw rolnych o znacznej randze przyrodniczoekologicznej / 106
2.4.2. Grunty objęte strefami priorytetowymi programu rolnośrodowiskowego / 109
2.4.3. Gleby najniższych klas bonitacyjnych / 110
2.4.4. Poziom rolnictwa w zakresie cech jakości i użytkowania ziemi  /112

3. STRUKTURA AGRARNA / 114
3.1. Liczba i powierzchnia gospodarstw rolnych / 115
3.2. Gospodarstwa rolne jako element struktury agrarnej – wybrane grupy gospodarstw / 119
3.3. Wskaźnik lokalizacji gospodarstw rolnych / 128
3.4. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych powyżej1 haUR / 133
3.4.1. Struktura według liczby gospodarstw rolnych / 134
3.4.2. Struktura według powierzchni gospodarstw rolnych / 138
3.5. Szachownica gruntów / 143
3.6. Cechy diagnostyczne i wskaźnik poziomu rolnictwa w zakresie struktury agrarnej / 148

4. CECHY SPOŁECZNE ROLNICTWA / 151
4.1. Nakłady pracy ludzkiej w rolnictwie / 152
4.1.1. Osoby pracujące w gospodarstwach rolnych prowadzących działalność rolniczą / 154
4.1.2. Pracujący w gospodarstwach indywidualnych / 161
4.1.2.1. Struktura pracujących według liczby osób i jednostek AWU z wydzieleniem grup rodzinnej siły roboczej i pracowników najemnych / 161
4.1.2.2. Pracujący członkowie rodzin rolniczych według czasu pracy / 164
4.1.2.3. Pracujący w gospodarstwach indywidualnych według grup obszarowych gospodarstw rolnych / 170
4.2. Struktura demograficzna ludności rolniczej / 174
4.2.1. Struktura wieku członków rodziny rolniczej pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych / 175
4.2.2. Struktura wieku kierowników gospodarstw rolnych / 181
4.2.3. Struktura płci wybranych grup ludności rolniczej / 189
4.2.4. Struktura demograficzna osób utrzymujących się głównie z pracy w rolnictwie / 194
4.2.5. Okres kierowania gospodarstwem rolnym / 197
4.3. Wykształcenie kierowników gospodarstw rolnych – ogólne i rolnicze / 202
4.4. Wybór cech diagnostycznych nakładów pracy, struktury demograficznej i wykształcenia w rolnictwie oraz ogólny poziom cech społecznodemograficznych rolnictwa / 222
4.4.1. Syntetyczne ujęcie cech diagnostycznych / 222
4.4.2. Poziom rolnictwa w zakresie cech społeczno-demograficznych  /226

5. WYPOSAŻENIE TECHNICZNE GOSPODARSTW ROLNYCH / 229
5.1. Mechanizacja rolnictwa – elementy analizy / 232
5.1.1. Elementy mechanizacji / 233
5.1.1.1. Ciągniki / 233
5.1.1.2. Maszyny do zbioru zbóż i zielonek / 239
5.1.1.3. Maszyny ogólnego przeznaczenia / 245
5.1.1.4. Maszyny do upraw okopowych / 251
5.1.1.5. Maszyny do upraw drzew i krzewów owocowych / 258
5.1.1.6. Maszyny do produkcji zwierzęcej / 261
5.1.2. Poziom i struktura mechanizacji / 267
5.2. Chemizacja rolnictwa / 278
5.2.1. Zakres analizy / 278
5.2.2. Syntetyczny wskaźnik chemizacji rolnictwa / 282
5.3. Gospodarka wodna w rolnictwie / 285
5.3.1. Zakres analizy / 285
5.3.2. Cechy diagnostyzne i syntetyczny wskaźnik melioracji / 288
5.4. Technika rolnicza – ujęcie syntetyczne / 289
5.4.1. Cechy techniczne rolnictwa / 289
5.4.2. Poziom rolnictwa w zakresie cech technicznych / 292

6. ZASIEWY I CHÓW ZWIERZĄT GOSPODARSKICH / 294
6.1. Struktura zasiewów / 294
6.1.1. Zboża / 296
6.1.1.1. Zróżnicowanie przestrzenne zasiewu zbóż / 296
6.1.1.2. Zmiany powierzchni upraw zbożowych w latach 2002–2010 / 305
6.1.2. Uprawy alimentacyjne / 309
6.1.2.1. Ziemniaki / 312
6.1.2.2. Strączkowe jadalne / 314
6.1.2.3. Warzywa gruntowe / 320
6.1.2.4. Truskawki, uprawy pod osłonami i inne rośliny uprawne / 328
6.1.3. Rośliny przemysłowe / 334
6.1.4. Uprawy pastewne i pozostałe / 351
6.1.5. Struktura zasiewów – ujęcie całościowe / 358
6.2. Chów zwierząt gospodarskich / 361
6.2.1. Bydło / 362
6.2.2. Trzoda chlewna / 370
6.2.3. Drób / 378
6.2.3.1. Drób kurzy / 383
6.2.3.2. Pozostałe gatunki drobiu / 384
6.2.4. Konie / 393
6.2.5. Owce / 400
6.2.6. Kozy / 407
6.2.7. Pszczoły / 412
6.2.8. Zwierzęta futerkowe i pozostałe zwierzęta hodowlane / 418
6.2.8.1. Króliki i inne zwierzęta futerkowe / 418
6.2.8.2. Pozostałe zwierzęta hodowlane / 423
6.2.9. Chów zwierząt gospodarskich – ujęcie syntetyczne / 425
6.3. Wybór cech diagnostycznych i syntetyczny wskaźnik poziomu cech strukturalnych rolnictwa / 430

7. CECHY PRODUKCYJNO-DOCHODOWE GOSPODARSTW ROLNYCH / 437
7.1. Cechy produkcyjne rolnictwa oraz syntetyczny wskaźnik ich poziomu / 438
7.1.1. Cechy produkcyjne rolnictwa / 438
7.1.2. Syntetyczny wskaźnik cech produkcyjnych rolnictwa / 441
7.2. Cechy dochodowe gospodarstw rolnych oraz syntetyczny wskaźnik ich poziomu / 443
7.2.1. Cechy dochodowe rolnictwa / 443
7.2.2. Syntetyczny wskaźnik poziomu dochodowego rolnictwa / 456
7.3. Wybór cech diagnostycznych i syntetyczny wskaźnik poziomu cech produkcyjno-dochodowych rolnictwa / 457

8. SYNTETYCZNA OCENA ZRÓŻNICOWANIA PRZESTRZENNEGO ROLNICTWA POLSKI – PODSUMOWANIE / 459

LITERATURA / 471
POLISH AGRICULTURE. STATISTICAL AND SPATIAL STUDY (SUMMARY) / 485

Roman Rudnicki