OPIS
W obliczu wyzwań, jakie niesie współczesna kultura, a religia coraz częściej bywa sprowadzana do rodzaju terapii poprawiającej dobre samopoczucie, podstawowe doktryny Kościoła dla wielu katolików stają się niezrozumiałe. Przeprowadzone badanie stawia fundamentalne pytanie: jak pielgrzymowanie sprzyja kształtowaniu cnót kardynalnych – roztropności, męstwa, sprawiedliwości i umiarkowania – i harmonizowaniu władz duszy w kierunku celu ostatecznego?
Wywiady z pielgrzymami ujawniły głębokie, terapeutyczne oddziaływanie pielgrzymowania, które nie tylko harmonizuje wewnętrzne życie człowieka, ale także pomaga odnaleźć ważne duchowe odniesienia w świecie, gdzie aktywności typowo turystyczne ograniczają się do poprawy parametrów psychiki (m.in. w znaczeniu mindfulness), podniesienia jakości życia (w znaczeniu well-being) czy też pełnią rolę formy relaksu.
SPIS TREŚCI
PODZIĘKOWANIA / 11
PRZEDMOWA – ks. Piotr Roszak / 13
OŚWIADCZENIE JURY NAGRODY ESSSAT / 17
WYKAZ SKRÓTÓW / 19
WSTĘP / 21
ROZDZIAŁ I. TERAPEUTYCZNOŚĆ PIELGRZYMOWANIA – TEOLOGICZNE ŹRÓDŁA „ŁASKI PIELGRZYMOWANIA” / 31
1. Pokutne pielgrzymowanie jako część terapeutycznego charakteru chrześcijaństwa / 35
1.1. Traktowanie pokuty jako terapeutycznej praktyki w Kościele / 37
1.2. „Spowiedź terapeutyczna” – traktowanie spowiedzi jako środka na terapię duszy / 44
1.3. Pielgrzymowanie jako jeden z wymiarów praktykowania pokuty / 47
2. Pluralizm pojmowania relacji między łaską a rzeczywistością przyrodzoną w zakresie łaski uzdrawiającej / 50
2.1. Biblijne i patrystyczne korzenie łaski uzdrawiającej / 52
2.2. Sakrament chrztu oraz woda święcona jako aqua medicinalis / 58
2.3. Łaska w ujęciu św. Tomasza z Akwinu – jako sprawność (łac. habitus) / 63
2.4. Kierunki rozwoju teologii łaski – w czasach nowożytnych / 71
2.5. Współczesne kontrowersje odnośnie do tomistycznego ujęcia zagadnienia łaski (etyzacja i reifikacja łaski) / 78
2.5.1. Etyzacja łaski / 78
2.5.2. Reifikacja łaski / 82
3. Postrzeganie duchowych owoców pielgrzymowania w kategoriach łaski / 87
3.1. Teologia pielgrzymowania w perspektywie myśli św. Tomasza z Akwinu / 87
3.2. Przejawy łaski pielgrzymowania w praktyce Camino / 91
3.3. Otwartość i odpowiedź na Bożą łaskę w doświadczeniu pielgrzymowania / 96
3.3.1. Fides explicita w doświadczeniu pielgrzymowania / 98
3.3.2. Fides implicita w doświadczeniu pielgrzymowania / 100
3.3.3. Łaska skuteczna to łaska uzdrawiająca (łac. gratia sanante) / 103
3.4. Funkcjonowanie łaski w wymiarze przestrzeni / 109
3.4.1. Przestrzeń sacrum a sanktuarium / 111
3.4.2. Przestrzeń profanum a turystyka religijna / 117
3.5. Wolność jako warunek efektywnego działania łaski / 121
ROZDZIAŁ II. _TERAPEUTYCZNE DZIAŁANIE ŁASKI PIELGRZYMOWANIA / 129
1. Redukcjonizm terapeutyczny postmodernizmu a wizja chrześcijańska / 132
1.1. Cechy kultury terapeutycznej / 134
1.1.1. Kultura indywidualizmu i samodoskonalenia jako „kultura siebie” / 137
1.1.2. Kryzys tożsamości jako poszukiwanie siebie / 140
1.2. Wartości kultury terapeutycznej na Camino / 147
1.2.1. Wolność w sercu / 149
1.2.2. Witalność jako pełnia życia / 152
1.2.3. Hedonistyczna przyjemność – terapeutyczna rola zabawy / 155
2. Przejawy cnót pielgrzyma w świetle aretologii św. Tomasza z Akwinu / 156
2.1. Dotychczasowe badania nad pielgrzymowaniem, cnotami i zagadnieniem łaski / 158
2.2. Teoria cnoty według św. Tomasza z Akwinu / 171
2.3. Kształtowanie cnót kardynalnych dzięki pielgrzymowaniu – badanie / 179
2.3.1. Empiryczne badanie jakościowe. Wywiady pogłębione przeprowadzone z pielgrzymami na Camino de Santiago w 2019 roku (n = 50) / 183
2.3.2. Roztropność jako rozpoznawanie prawdziwego dobra / 190
2.3.3. Sprawiedliwość jako zdolność rozstrzygania / 203
2.3.4. Męstwo jako wytrwałość w trudnościach / 221
2.3.5. Umiarkowanie jako równowaga w używaniu dóbr stworzonych / 233
2.3.6. Podsumowanie i wnioski z przeprowadzonego badania / 248
ROZDZIAŁ III. _MECHANIZMY TERAPEUTYCZNE DZIAŁAJĄCE NA CAMINO DE SANTIAGO
WIDZIANE Z PERSPEKTYWY TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ / 253
1. Rytuał przejścia jako moment wejścia w sferę działania łaski / 257
1.1. Małe rytuały / 258
1.2. Błogosławieństwo pielgrzyma / 262
1.3. Co pielgrzymi mówią o obrzędzie błogosławieństwa? / 268
1.4. Podsumowanie i wnioski z badania / 271
2. Model wykorzystania koncepcji mindfulness („bycie tu i teraz”) – badanie psychologiczne „Proyecto Ultreya” / 272
2.1. Wskazanie dalekich analogii czynników mindfulness do chrześcijańskich cnót moralnych / 275
2.1.1. Opisywanie jako daleka analogia do sposobu budowania cnoty roztropności / 278
2.1.2. Działanie ze świadomością jako daleka analogia do sposobu budowania cnoty męstwa / 279
2.1.3. Nieosądzanie wewnętrznego doświadczenia jako daleka analogia do sposobu budowania cnoty sprawiedliwości / 280
2.1.4. Brak reakcji na wewnętrzne doświadczenie jako daleka analogia do sposobu budowania cnoty umiarkowania / 280
2.2. Wskazanie istotnych różnic modelu opartego na teorii mindfulness i modelu opartego na teorii cnót / 281
3. Camino slow – czas i wieczność przeżywane tu i teraz / 283
3.1. Slow food Carlo Petriniego / 289
3.2. Światowy Instytut Powolności / 290
3.3. Teoria slow life / 291
3.4. Slow Camino / 292
4. Teoria flow – koncepcja przepływu / 295
4.1. Teoria przepływu (ang. flow), którą opracował Mihály Csíkszentmihályi / 296
4.2. Camino flow / 298
5. Eskapistyczny wymiar Camino de Santiago jako wyjście na zewnątrz w celu nabrania dystansu / 302
5.1. Eskapizm jako proces wyjścia / 306
5.2. Inne wymiary eskapizmu / 307
6. Przykłady terapeutycznego działania Camino de Santiago – projekty resocjalizacji poprzez wędrówkę Camino / 316
6.1. „Oikoten” w Belgii / 319
6.2. „Seuil” we Francji / 320
6.3. „The Camino Club” – przykład z Kanady / 321
6.4. „Caminos de Libertad” w Hiszpanii / 322
6.5. „Nowa Droga” w Polsce / 323
7. Inne przejawy terapeutycznego charakteru Camino / 326
7.1. Terapeutyczny wymiar bólu, cierpienia, ciszy i samotności na Camino / 327
7.2. The Virtues Project jako przykład wprowadzenia teorii cnót w praktykę / 331
7.3. Devotio moderna – średniowieczne źródła terapeutyczności Camino / 332
ZAKOŃCZENIE / 339
BIBLIOGRAFIA / 343
SPIS TABEL / 379
SPIS SCHEMATÓW / 381
SUMMARY. The therapeutic dimension of pilgrimage in the context of the Camino de Santiago / 383
Historia
Etnologia i kulturoznawstwo
Filozofia
Nauki teologiczne
Psychologia
Nauki społeczne
Nauki społeczne
Nauki społeczne
