Tożsamość jednostki w zmieniającym się społeczeństwie

Dynamika przemian współczesnego świata stawia przed człowie­kiem, ale także przed nauką, kilka istotnych pytań. Dotyczą one re­akcji jednostki na reorganizujący się kontekst społeczno-kulturowy oraz relacji łączącej człowieka z otoczeniem, w którym on funkcjo­nuje. Pytamy zatem, jak osoba radzi sobie z otaczającym światem, ulegającym fragmentacji i kompleksowości, stając się tym samym nieprzejrzystym i nieprzewidywalnym? Czy okoliczności te skła­niają człowieka do zadawania sobie pytań o to, kim jest, kim chce być, z czym się identyfikuje oraz jakie jest jego miejsce w społe­czeństwie? Jak możliwa jest tożsamość jednostki w warunkach gwałtownie zmieniającego się środowiska życia codziennego, kiedy spójność i trwałość koncepcji siebie staje się problemem? Czy moż­na jeszcze mówić o tożsamości oraz czy ludzie wskazują na jej po­trzebę? Jakich narzędzi teoretycznych użyć, by w sposób adekwatny uchwycić przeżywane problemy współczesnego człowieka? Jest to seria pytań wyznaczająca kierunek poszukiwań naukowych zawar­tych w poniższej pracy.

Niniejsza książka stanowi wkład w interakcyjne ujęcie problematyki tożsamości w kontekście zmiennego środowiska społecznego. Eksplikacji został poddany proces konstruowania tożsamości w interakcyjnej przestrzeni ufności i ryzyka oraz formy społecznej.Prezentowane wpowyższych rozważaniach podejście odbiega od założeń leżących u podstaw dwóch szkół interakcjonizmu symbolicznego. Przedstawiona tu została krytyczna refleksja nad teoriami tożsamości obecnymi w socjologii, atakże próba skonstruowania perspektywy na podstawie inspiracji filozofią społeczną zawartą w twórczości Witolda Gombrowicza.

Publikacja składa się z dwóch części. Pierwsza jest próbą odpowiedzi na trzy kluczowe pytania: czy współczesny człowiek potrzebuje poczucia własnej tożsamości?, czy konieczna jest teoria tożsamości w warunkach permanentnych zmian i niestabilności środowiska zewnętrznego?, czy należy prowadzić badania nad tożsamością? Druga część poświęcona jest rozważaniom skupionym wokół problemu zrozumienia człowieka z jego dylematami dotyczącymi tożsamości w kontekście przeobrażeń społeczeństwa.

Wstęp /11

Część pierwsza - TRZY ZASADNICZE PYTANIA: CZY WSPÓŁCZEŚNIE WYSTĘPUJE POTRZEBA POCZUCIA TOŻSAMOŚCI, JEJ BADANIA ORAZ TEORII JA OPISUJĄCEJ?
Rozdział pierwszy - Kryzys tożsamości a kryzys poczucia tożsamości w kontekście zmiany społecznej /21
Potrzeba tożsamości /24
Brak kompetencji adekwatnych do nowych warunków /25
Załamanie się głównej osi tworzącej tożsamość społeczną
Polaków - podział na „my" oraz „oni" /31
„Destrukcja normatywności" /38
Zatrudnieni i bezrobotni - nowy podział społeczny /44
Potrzeba poczucia tożsamości /51
Podsumowanie /59
Rozdział drugi - Czy różne ujęcia tożsamości w socjologii można zintegrować? / 61
Analiza wybranych koncepcji teoretycznych tożsamości /62
Teoria tożsamości Erika H. Eriksona / 63
Teoria tożsamości w ujęciu interakcyjnym /74
Teoria tożsamości w ujęciu światopoglądowym /99
Podobieństwa i różnice w definiowaniu pojęcia tożsamości / 109
Podsumowanie /118
Rozdział trzeci - O teorii tożsamości w socjologii w kontekście współczesności / 121
Potrzeba prowadzenia badań nad tożsamością /123
O potrzebie teorii w socjologii /131
Potrzeba teorii tożsamości w socjologii /137
Podsumowanie /159

Część druga - JAK ZROZUMIEĆ CZŁOWIEKA UWIKŁANEGO W TOŻSAMOŚCIOWE DYLEMATY WSPÓŁCZESNOŚCI?
Rozdział czwarty-  Potencjalne pole problemowe /165
Czym jest społeczeństwo ryzyka? /166
Ryzyko rynkowe a zróżnicowanie społeczne /176
Więzi społeczne w warunkach współczesności /186
Problemy społeczeństwa a problemy nauki /192
Kultura zaufania /200
Zaufanie jako kapitał społeczny /217
Podsumowanie /223
Rozdział piąty - Gombrowiczowskie inspiracje w rozważaniach nad tożsamością człowieka /225
Czy tożsamość „ja" jest obecnie możliwa? Konsekwencje teoretyczne wynikające z kryzysu tożsamości współczesnego człowieka /226
Czy literatura może wnieść wkład do nauk społecznych? /227
Model człowieka w myśli Witolda Gombrowicza /230
Dominacja - Uległość - Partnerstwo. Trzy rodzaje podstawowych relacji międzyludzkich / 244
Niedojrzałość jako wyraz elastyczności struktury tożsamościowej człowieka / 256
Wyższość-Niższość jako potencjał dynamiki międzyludzkich relacji /266
Podsumowanie /270
Rozdział szósty - Implikacje myśli Gombrowicza w teorii tożsamości /274
Jak zdefiniować tożsamość? /276
Ufność i ryzyko - kategorie wyznaczające przestrzeń konstruowania tożsamości współczesnego człowieka /282
Proces konstruowania ludzkiej tożsamości wpisany w przestrzeń ufności, ryzyka i formy społecznej /292
Struktura a kontekst interakcyjny - tożsamość człowieka w działaniu / 300
Między człowiekiem typowym a wyjątkowym - czyli jak uwolnić zbieszonych i zniewolonych / 309
Współczesność jako wyzwanie dla organizacji tożsamości jednostki /316
Zmiany związane z procesem identyfikacji jednostki /323
Podsumowanie /325

Tomasz Leszniewski