Wpływ polszczyzny na zasób leksykalny rosyjskiej gwary staroobrzędowców na Suwalszczyźnie

Monografia jest jedną z niewielu tak obszernych prac poświęconych transformacji, która dokonuje się obecnie w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców pod wpływem języka polskiego. Autorka pokazała dzieje badanego ośrodka na tle innych ośrodków, powstała więc ciekawa charakterystyka staroobrzędowców jako grupy etniczno-religijnej w Polsce. Recenzowana monografia stanowi wynik wieloletnich niełatwych badań terenowych autorki w latach 1999-2009. Wielokrotne wyjazdy do Gabowych Grądów i nawiązanie kontaktów z rodzinami starowierców pozwoliły autorce na zebranie bardzo bogatego i różnorodnego pod względem tematycznym, ale także gramatycznym i fonetycznym, materiału. Autorka dobrze przemyślała opracowanie fonetyki gwarowej pod względem technicznym, przyjmując niekiedy, ze względu na liczne znaki diakrytyczne, uproszczony zapis fonetyczny leksemu. Pozwala on uzyskać większą przejrzystość pracy. Przy analizie zjawisk językowych leksem poparty jest jego ilustracją tekstową, która pokazuje nazwy w przypadkach zależnych i pozwala uściślić jej znaczenie. Praca pani Doroty Paśko jest obszernym i starannie opracowanym studium wpływów polskich na rosyjską gwarę staroobrzędowców w ostatnim dziesięcioleciu.

Z recenzji dr hab. Teresy Pluskoty, prof. UKW

Wstęp / 11 
Zasady transkrypcji, grafii tekstu / 17 
Wykaz skrótów / 19 

ROZDZIAŁ I. Charakterystyka społeczności staroobrzędowców / 23 
1. Historia społeczności staroobrzędowców / 23 
1.1. Uwagi wstępne / 23 
1.2. Staroobrzędowcy w Polsce / 25 
1.3. Staroobrzędowcy w ośrodku suwalsko-augustowskim / 26 
2. Staroobrzędowcy jako etniczno-religijna grupa społeczna / 27 
3. Informatorzy / 28 
4. Charakterystyka rosyjskiej gwary staroobrzędowców jako gwary wyspowej 29 

ROZDZIAŁ II. Sytuacja językowa staroobrzędowców w ośrodku suwalsko-augustowskim / 36 
1. Staroobrzędowcy jako społeczność językowa / 36 
2. Dwujęzyczność społeczności staroobrzędowców / 37 
2.1. Zjawisko dwujęzyczności w literaturze / 37 
2.1.1. Bilingwizm / 39 
2.1.2. Dyglosja / 42 
2.2. Bilingwizm o charakterze dyglosyjnym w społeczności staroobrzędowców / 43 
2.3. Interferencja językowa / 45 
2.4. Prymarność i sekundarność - sfery funkcjonowania gwary rosyjskiej i języka polskiego / 47 
2.5. Świadomość językowa w społeczności staroobrzędowców / 52 
2.6. Wpływ polszczyzny na rosyjską gwarę staroobrzędowców - kryteria klasyfikacji materiału językowego / 54 
2.6.1. Przełączanie kodu i wstawki językowe / 55 
2.6.2. Zapożyczenia z języka polskiego / 56 
2.6.3. Kalki i hybrydy językowe / 57 

ROZDZIAŁ III. Przełączanie kodu i wstawka językowa / 60 
1. Cytowanie / 60 
2. Przełączanie kodu / 62 
3. Perspektywa zmiany kodu / 65 
4. Uzupełnianie kodu / 66 
5. Polska wstawka językowa w rosyjskiej gwarze / 67 

ROZDZIAŁ IV. Zapożyczenia leksykalne z języka polskiego do rosyjskiej gwary staroobrzędowców / 70 
1. Problem zapożyczeń leksykalnych w literaturze / 70 
2. Zapożyczenia z języka polskiego do rosyjskiej gwary staroobrzędowców .. 72 
2.1. Zasób słownictwa rosyjskiej gwary wyspowej / 72 
2.2. Słownictwo zapożyczone z języka polskiego przed przesiedleniem się staroobrzędowców na tereny polskie / 77 
2.3. Problem zapożyczeń z języka polskiego do rosyjskiej gwary w opracowaniach dotyczących stanu gwary w trzecim ćwierćwieczu XX w. / 81 
2.4. Zapożyczenia z języka polskiego do rosyjskiej gwary staroobrzędowców - stan obecny / 83 
2.4.1. Kryteria klasyfikacji zapożyczeń z języka polskiego do rosyjskiej gwary / 84 
2.4.2. Asymilacja akcentuacyjna zapożyczeń / 85 
2.4.3. Asymilacja fonetyczna zapożyczeń / 86 
2.4.4. Asymilacja derywacyjna zapożyczeń / 87 
2.4.5. Asymilacja morfologiczna zapożyczeń / 89 
2.5. Wariantywność zapożyczeń z języka polskiego do rosyjskiej gwary staroobrzędowców / 97 
3. Zmiany w gwarze - podsumowanie / 99 

ROZDZIAŁ V. Kalki i hybrydy językowe w gwarze staroobrzędowców w Polsce 103 
1. Kalki językowe / 105 
1.1. Kalki słowotwórcze (leksykalne strukturalne) / 105 
1.2. Kalki semantyczne / 109 
1.3. Kalki frazeologiczne / 112 
1.4. Kalki syntaktyczne / 115 
1.4.1. Zmiany w zakresie związku rządu / 115 
1.4.2. Wyrażenie orzeczenia imiennego / 117 
1.4.3. Składniki związane z wyrażaniem relacji czasowych / 119 
1.4.4. Składniki związane z wyrażeniem wieku / 121 
1.4.5. Składniki związane z wyrażeniem przynależności / 122 
1.4.6. Konstrukcje typu mˡaju + bezokolicznik / 123 
1.5. Kalki morfologiczne / 123 
2. Półkalki i hybrydy językowe / 124 

Zakończenie / 127 
Aneks 1. Wykaz zapożyczeń z języka polskiego zarejestrowanych w gwarze na początku XXI wieku / 131 
Aneks 2. Przykłady tekstów gwarowych / 185 
Aneks 3. Wykaz informatorów / 189 
Bibliografia / 203 
Mapy / 219 
Streszczenie / 223

Dorota Paśko-Koneczniak