Wspólny Europejski System Azylowy – historia, stan obecny i perspektywy rozwoju

Książka odnosi się do sytuacji prawnej obywateli państw trzecich i bezpaństwowców, którzy na terytorium państw członkowskich UE złożyli wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej. Koncentracja rozważań na ewolucji Wspólnego Europejskiego Systemu Azylowego pozwoliła na ukazanie dynamiki postrzegania praw podstawowych przez państwa członkowskie UE i przez instytucje UE, uwidoczniając podział na kraje oczekujące głębszej współpracy w ramach polityki imigracyjnej i azylowej oraz na te obawiające się utraty swoich kompetencji na rzecz instytucji unijnych. Zagadnienia te budziły i budzą bowiem wiele emocji, zwłaszcza w krajach, w których cudzoziemcy stanowią znaczny procent mieszkańców. Zebrane w książce informacje statystyczne dotyczące skali imigracji do państw członkowskich UE zapewniają więc rzetelne tło rozważań o ograniczaniu wtórnych ruchów migracyjnych, a także o wspólnych minimalnych standardach dotyczących recepcji osób poszukujących ochrony, procedur rozpatrywania ich wniosków oraz norm kwalifikacji cudzoziemców jako osób poszukujących ochrony. Analizie poddano regulacje przyjęte od maja 1999 r. do 2012 r. i inicjatywy, które podejmowano od 2015 r. w celu ograniczenia skutków największego w historii UE kryzysu imigracyjnego. Odniesiono się więc do decyzji w sprawie relokacji wnioskodawców z Włoch i Grecji do pozostałych państw członkowskich UE, wsparcia greckich i włoskich służb migracyjnych oraz zawarcia Porozumienia UE–Turcja. Szerokie zdefiniowanie zakresu temporalnego i przedmiotowego badań umożliwiło zaś sformułowanie postulatów de lege ferenda.

Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 11

ROZDZIAŁ 1. MIGRACJA – ROZWAŻANIA TERMINOLOGICZNE I SYSTEMATYZACYJNE / 17
1.1. Uwagi wstępne / 17
1.2. Definicje najważniejszych terminów / 18
1.3. Klasyfikacja migracji/ 27

ROZDZIAŁ 2. /SKALA IMIGRACJI PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ / 31
2.1. Uwagi wstępne / 31
2.2. Imigracja legalna / 32
2.3. Imigracja nielegalna / 34
2.4. Imigracja w celu poszukiwania ochrony międzynarodowej / 36

ROZDZIAŁ 3. POSTAWA WE/UE I PAŃSTW CZŁONKOWSKICH WE/UE WOBEC PROBLEMATYKI UCHODŹSTWA / 41
3.1. Uwagi wstępne / 41
3.2. Podział kompetencji między państwa członkowskie WE/UE a WE/UE / 45
3.3. Problematyka udzielania cudzoziemcom ochrony międzynarodowej w świetle zmiany procesu decyzyjnego UE / 48
3.4. Harmonizacja a uwspólnotowienie / 49

ROZDZIAŁ 4. WSPÓLNY EUROPEJSKI SYSTEM AZYLOWY – ETAP PIERWSZY (1990–2008) / 51
4.1. Uwagi wstępne / 51
4.2. Przepisy Schengen / 54
4.3. Konwencja Dublińska z 1990 r. / 59
4.4. Traktat z Amsterdamu z 1997 r. / 65
4.5. System Eurodac / 67
4.6. Szczyt UE w Tampere / 71
4.7. Traktat z Nicei z 2001 r. / 72
4.8. Rozporządzenie dublińskie (Dublin II) / 73
4.9. Dyrektywa Rady 2003/9/WE – dyrektywa recepcyjna / 76
4.10. Dyrektywa Rady 2004/83/WE – dyrektywa kwalifikacyjna / 81
4.11. Dyrektywa Rady 2005/85/WE – dyrektywa proceduralna / 85

ROZDZIAŁ 5. /WSPÓLNY EUROPEJSKI SYSTEM AZYLOWY – ETAP DRUGI (2008–OBECNIE) / 91
5.1. Uwagi wstępne / 91
5.2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE – dyrektywa kwalifikacyjna (wersja przekształcona) / 93
5.3. Kodeks graniczny Schengen i kodeks wizowy / 99
5.4. Europejskie Biuro Wsparcia w dziedzinie Azylu / 102
5.5. Traktat z Lizbony z 2007 r. / 103
5.6. Program Sztokholmski i plan działania dotyczący wdrożenia Programu Sztokholmskiego / 113
5.7. Rozporządzenie dublińskie (Dublin III) / 114
5.8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE – dyrektywa proceduralna (wersja przekształcona) / 118
5.9. Rozporządzenie 603/2013 – Eurodac (wersja przekształcona) / 122
5.10. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/33/UE – dyrektywa recepcyjna (wersja przekształcona) / 125

ROZDZIAŁ 6. KRYZYS IMIGRACYJNY W UE (2015–OBECNIE) JAKO SPIRITUS MOVENS DLA REFORMY WSPÓLNEGO EUROPEJSKIEGO SYSTEMU AZYLOWEGO / 129
6.1. Uwagi wstępne / 129
6.2. Program w zakresie migracji / 131
6.3. Decyzje w sprawie relokacji / 134
6.4. Zalecenia KE w sprawie przesiedleń / 140
6.5. Porozumienie UE–Turcja / 141
6.6. Współpraca UE z Marokiem, Tunezją i Libią / 147
6.7. Pakiety propozycji legislacyjnych / 151
6.8. Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna / 157
6.9. Trzy scenariusze „nowego podejścia” zaprezentowane przez KE w 2018 r. / 158

ROZDZIAŁ 7. WYZWANIA STOJĄCE PRZED UE W ZWIĄZKU Z KRYZYSEM IMIGRACYJNYM / 163
7.1. Przywiązanie do tradycyjnie rozumianej koncepcji suwerenności / 163
7.2. Równomierne rozmieszczenie wnioskodawców a nierówności społeczno-gospodarcze / 166
7.3. Podział kompetencji między instytucje UE i państwa członkowskie UE / 168
7.4. Wzrost znaczenia EASO i Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej / 169
7.5. UE a prawa człowieka / 170
7.6. Wnioski na przyszłość / 175

Podsumowanie / 179
Bibliografia / 185

Piotr Sadowski